در واکنش به کشته شدن ژنرال قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران توسط آمریکایی ها در بغداد، ساعت ۱:۲۰ بامداد روز چهارشنبه هجدهم دی سپاه موشک باران پایگاه آمریکایی ها در عین الاسد عراق را آغاز کرد. در چنین فضای پرتنشی ساعت ۶:۱۲ صبح به وقت تهران پرواز مسافربری شماره ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین از باند فرودگاه “امام خمینی”بلند شد تا پروازش را به سوی کی‌یف آغاز کند، درست در همان ساعاتی که بسیاری از خطوط هوایی پرواز بر فراز ایران و عراق را به خاطر تنش نظامی متوقف کرده بودند. دقایقی بعد هواپیمای تهران-کی‌یف با ۱۷۶ مسافر و خدمه توسط سیستم دفاع هوایی ایران ساقط می شود و همه سرنشینان آن کشته می شوند. ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران 72 ساعت بعد، این حادثه را بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیر عمد اعلام کرد. از زمان سقوط این هواپیما مذاکرات فشرده ایی بین تهران – کی اف در جریان است. پس از برگزاری دور دوم مذاکرات ایران و اوکراین فرصتی فراهم شد ضمن گفتگو با آقای یوگنی ینین، معاون وزیر امور خارجه اوکراین زوایای پیدا و پنهان این پرونده را مورد بررسی قرار دهیم.
گفتگوی اختصاصی آوا دیپلماتیک با آقای یوگنی ینین، معاون وزیر امور خارجه اوکراین
حضرتعالی به تازگی به عنوان معاون وزیر امور خارجه اوکراین منصوب شدید و پیش از آن معاون دادستان کل اوکراین بودید. آیا با توجه به ابعاد حقوقی این فاجعه شما به عنوان معاون وزیر امور خارجه اوکراین و سرپرست و مسئول مذاکره کننده این پرونده انتخاب شدید؟ انتظارات شما از روند مذاکرات چیست؟
خیلی ممنون از سوالات شما. خدمت شما عرض کنم که برنامه و مذاکرات بسیار فشرده و دشوار بود اما به طور همزمان گفتگوی ما با همتایان ایرانی بسیار سازنده بود. مسئله سرنگونی هواپیمای اوکراینی در تهران برای شهروندان و دولت اوکراین و نیز شهروندان و دولت های کشورهایی که در این حادثه شهروندان خود را از دست دادند یک موضوع حساس است. برای ما مسئله برپا شدن عدالت بسیار مهم است. من از این بابت خیلی خوشحال هستم که از همتای ایرانی خودم آقای بهاروند اطمینان دریافت کردم که این موضوع در روح اعتماد سازی و با استفاده از رویکردهای سازنده به مرور حل خواهد شد. همچنین خدمت شما عرض کنم که ما فضای مناسبی را برای بررسی و روشن شدن همه جزئیات این حادثه داریم و برای حل و فصل مسائل مربوط به این حادثه با هم همکاری می کنیم.
خوشحال هستیم که پاسخ هایی را برای سوالتمان دریافت کردیم و این گام بلندی در مسیر درست است. در این مذاکرات کشور اوکراین نماینده همه کشورهایی است که شهروندان آنها در این حادثه فوت کرده اند. بنابراین کشور اوکراین مسئولیت مهم و دشواری را در این مذاکرات دارد. در حقیقت ما در دو حوزه در حال مذاکره هستیم. ابتدا ما موضع خود را با کشورهای دیگر هماهنگ می کنیم و سپس با توجه به مواردی که در مذاکره با آن کشورها ابراز می شود، مذاکره خود را با طرف ایرانی انجام می دهیم. ما اطمینان و اعتماد کشورهای دیگر به خودمان را ارزیابی می کنیم و نیز از جریان فضای اعتماد سازی که بین ما وطرف ایرانی شکل می گیرد، خوشحالیم. برقراری عدالت در برابر قربانیانی که جان خود را در این حادثه از دست داده اند، از مسئولیت ها و تعهدات ما است. خوشحالم که همتای ایرانی من یعنی آقای بهاروند نیز از چنین رویکردی حمایت می کند. همچنین آقای محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز حمایت خود را ابراز کرده است.
انتصاب من به عنوان معاون وزیر امور خارجه اوکراین به نیازهای دولت اوکراین در بررسی مسائل و محکمه های بین المللی مربوط می شود. همانطور که مطلع هستید کشور اوکراین با مشکلات سیاست اشغال گرایانه روسیه و اشغال جزیره کریمه و قسمتی از شرق اوکراین مواجه شده است. کشور اوکراین نخستین کشور دنیا است که شکایتی را به دادگاه بین المللی سازمان مل متحد در خصوص سیاست روسیه در رابطه با حمایت مالی از تروریست ارائه داده است. یکی از مواردی که در چارچوب این شکایت مطرح می شود به سرنگونی هواپیمای مالزیایی MH17 در آسمان اوکراین توسط سامانه هوایی روسیه اختصاص دارد. ما همچنین در زمینه سوانح هوایی و سرنگونی هواپیماها دارای تجربه هستیم. بر خلاف روسیه، جمهوری اسلامی ایران بلافاصله مسئولیت خود را در مورد سرنگونی هواپیما بر عهده گرفته است. این نشان دهنده اقتدار ملت و دولت جمهوری اسلامی ایران است. این مسئله باعث می شود که مذاکرات خوب و سازنده ای در آینده داشته باشیم.
از طرح بحثی که انجام دادید متشکرم. در تیمی که شما را همراهی می کنند خانم اوکسانا زولوتاریوا رئیس بخش حقوق بین الملل در وزارت خارجه اوکراین حضور دارند که پرونده سقوط هواپیمای MH17 مالزی را پیگیری می کند و همینطور آقای گندوز مامدوف معاون دادستان کل اوکراین از همکاران سابق خود شما هم در این تیم حضور دارد که به طور حتم این افراد می توانند در روند پیگیری این پرونده تاثیرگذار باشند.
من خیلی مفتخر هستم که گروهی حرفه ای و کارشناس را در اختیار داریم. من در محاکمه دادگاه بین المللی سازمان ملل متحد در پرونده اوکراین علیه فدراسیون روسیه یکی از بازیگران اصلی هستم. همچنین در موضوعات و موارد مربوط به MH17 و قوانین دریانوردی که فدراسیون روسیه آن را نسبت به آب های سرزمین اوکراین نقض کرده است، نقش مهمی را ایفا می کنم. موضع حقیقی و محکم کشور اوکراین در این پرونده به ما قدرت می دهد و در فهمیدن حقیقیت و واقعیت پشت این ماجرا به ما کمک می کند.
موضوع سرنگونی MH17 تنها در سطح دادگاه های بین المللی مطرح نمی شود و محدود به آن نیست. با استفاده از تجربه و حرفه ای بودن کارشناسان و شهروندان اوکراینی ما توانسته ایم یک سری از واقعیت ها را پیدا کنیم تا ثابت کنیم که سرنگونی MH17 توسط روسیه و گروه های تحت حمایت فدراسیون روسیه به عنوان یک اقدام تروریستی صورت گرفته است. با همکاری با کشورهای هلند، استرالیا و مالزی توانسته ایم مستندات زیادی را پیدا کنیم و پرونده ای را در دادگاه کیفری هلند باز کرده ایم. خود کشور هلند نیز به طور مستقل پرونده ای را در رابطه با سرنگونی MH17 باز کرده و علیه روسیه شکایت کرده است. اوکراین به زودی به عنوان کشور شریک هلند از طریق این کشور به این پرونده وصل خواهد شد.
هدف اصلی از بررسی این پرونده و شکایت هلند علیه فدراسیون روسیه نه فقط آوردن مقصران کوچک در فدراسیون روسیه به دادگاه بلکه آوردن ریاست و حکومت بلند پایه نظامی و سیاسی روسیه به عنوان مقصرین اصلی به دادگاه است.
شما سانحه هوایی که روسیه در آن نقش داشت را تبیین کردید. اگر اجازه بدهید برگردیم به سراغ سانحه ای که شما به خاطر آن به تهران آمده اید. شما بارها در مصاحبه های خودتان گفته اید که “غرامت پس از حقیقت”. آیا در سفری که به تهران داشتید به حقیقت دست پیدا کردید؟
می خواهم در ابتدا از هیئت دولتی جمهوری اسلامی ایران تحت سرپرستی آقای بهاروند معاون وزیر امور خارجه ایران به جهت تمایل و رویکردشان برای حل و فصل مسائل مربوط به سقوط هواپیما سپاسگزاری کنم. طرف اوکراینی و طرف ایرانی در مورد ارائه اطلاعات تکمیلی در خصوص روشن شدن همه شرایط مربوط به سقوط هواپیمای اوکراینی در تهران به توافق رسیده اند. خرسند هستیم که موضع طرف ایرانی با موضع طرف اوکراینی متوازن است و آنها به ما برای دریافت اطلاعات و شفاف سازی مسائل مربوط به حادثه کمک می کنند.
شما چه اطلاعاتی را از طرف ایرانی درخواست کرده اید؟
طرف ایرانی در خصوص آمادگی اش برای تشکیل کار گروهی تحقیقاتی – کیفری به ما اطمینان داده است تا با تشکیل این کارگروه دو طرف بتوانند تبادل اطلاعات را به صورت آنلاین انجام دهند و نیز تحقیقات مشترکی داشته باشند.
آیا منظور شما از آنلاین این است که دو طرف قرار نیست رو در رو با هم کار کنند و می خواهند از فضای سایبری استفاده کنند؟
منظور من از اصطلاح آنلاین این بود که مثلا اگر طرفی به اطلاعات و شواهدی دست یافت آن را سریعا در اختیار طرف دیگر قرار دهد. مد نظر است تا در چارچوب این کارگروه تحقیقاتی – کیفری بتوانیم به صورت مشترک از متهمان این حادثه باز پرسی کنیم. تشکیل چنین کار گروهی نه فقط حل و فصل مسائل مربوط به این حادثه را تسریع می کند بلکه باعث اعتماد سازی بین کشورهایمان نیز می شود. با ایجاد فضای مناسب و اعتماد سازی بین کشورهایمان در سطوح مختلف، می توان زمینه مناسبی را برای طرح و بحث مسائل مربوط به پرداخت غرامت به خانواده های قربانیان حادثه ایجاد کرد. این بار طرف ایرانی آمادگی و علاقه مندی خود را در مورد نهایی شدن تحقیقات فنی اعلام کرد. پس از اتمام این موضوع به مسائل مربوط به پرداخت غرامت خواهیم پرداخت.
آیا مقامات ایرانی موافقت کرده اند تیم تحقیقاتی و تیم بازجویی اوکراین با افراد ایرانی دستگیر شده و تحت پیگرد قانونی قرار گرفته دیدار داشته باشند؟
کارشناسان و گروه بازجویی و گروه کیفری اوکراین چند ملاقات با همتایان ایرانی خود داشته اند و با آنها مذاکره می کنند. این مذاکرات گاهی وقت ها دشوار می شود اما جریان مذاکرات آنها ثمر بخش و سازنده است. ما نه تنها در مورد سربازان ساده و معمولی بلکه در مورد فرماندهان بلند پایه ای که می بایستی در زمینه تامین امنیت کار می کردند، صحبت و مذاکره می کنیم. طرف ایرانی همواره در مورد پایبندی جمهوری اسلامی ایران در خصوص اجرای تعهدات چارچوب کنوانسیون مونترال پیرامون مسئولیت پذیری مقصرین در دادگاه تاکید می کند. حادثه دردناک سقوط هواپیمای اوکراین می تواند در خصوص قوانین جاری ایکائو در زمینه هوانوردی برای تهیه و تنظیم دستورالعمل تامین امنیت درس مناسبی تلقی شود. طرف اوکراینی قبلا نیز از تجربه خود در تهیه و تنظیم دستورالعمل های مربوط به تامین امنیت هوانوردی و پرواز هواپیماهای مختلف برای سازمان ایکائو استفاده کرده است که هم اکنون این مسئله بنایی شده است برای ارتقا امنیت هوایی در جهان.
ما از تمایل طرف ایرانی برای ایفای نقشی مهم در سطح جهانی در تامین امنیت بیشتر در زمینه هوانوردی و پروازهای بین المللی قدردانی می کنیم. تاکید می کنم که پیشرفت قابل توجه در موضوع تحقیقات پیرامون حادثه سرنگونی هواپیمای اوکراینی، باعث عادی سازی و توسعه همکاری های دو جانبه در زمینه های مختلف بین ایران و اوکراین می شود که ما در اوکراین به این همکاری ها علاقه مند هستیم. اوکراین می تواند در زمینه تامین امنیت غذایی ایران نقش موثر و کارآمدی داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران نیز به نوبه خود می تواند در تامین امنیت انرژی اوکراین نقش خوبی را ایفا کند. با توجه به جریان مذاکرات بین کشورهای ما روی موضوع هواپیمای اوکراینی، این ها چشم انداز های مورد علاقه دو طرف هستند.
بنابراین خارج از کار گروهی که اشاره کردید، شما درخواست دیدار با افراد بازداشت شده را دارید و علاقه مند هستید با فرماندهان عالی رتبه در این قضیه صحبت کنید.
بین کشورهای ما کانال همکاری های بین المللی و حقوقی وجود دارد که ما از این کانال ها استفاده می کنیم. در چارچوب این کانال ها طرف اوکراینی درخواستی را در خصوص باز پرسی از یک سری افراد مربوط به این حادثه فرستاده است.
آیا روی مسئله تنظیمات راداری و محل استقرار پدافندی که موشک ها از طریق آن شلیک شد نیز کار کارشناسی انجام داده اید؟
با توجه به سری بودن این موضوع، نهادهای ذیصلاح مربوطه دو کشور روی این مسئله کار می کنند. من کاملا اطمینان دارم که در آینده دو کشور از سطح همکاری های دو جانبه در این موضوع خشنود خواهند بود و عدالت برپا می شود.
برخی از رسانه ها اعلام می کنند که تیم کارشناسان اوکراینی اعتقاد دارند این هواپیما به عمد از طرف ایران مورد اصابت قرار گرفته است. آیا شما این اظهار نظر را تکذیب می کنید؟
خدمت شما بگویم که جریان مذاکرات به طور جامع در حال انجام است و دارای چند بعد است. همچنین تحقیقات فنی و تحقیقات کیفری به صورت همزمان انجام می شود. حرف نهایی در این مسئله باید توسط کارشناسان فنی و نیز از طرف دادگاه ابراز شود. اظهار نظر مقدماتی می تواند باعث ایجاد موانع و عدم اعتماد سازی در روابطمان بشود. سیستم قضایی هر کشور همه گزینه ها را سر میز دارد و آنها را انتخاب و بررسی می کند. توجه داشته باشید که واقعیت ها و حقایق می بایست در چارچوب جریان های حقوقی ثابت شود.
شما خیلی دیپلماتیک پاسخ می دهید.
من یک حقوقدان هستم.
پیش از آنکه شما به تهران بیاید در دیدار با سفرای و نمایندگان سفارتخانه کانادا، انگلیس، سوئد، افغانستان از مقامات فرانسوی به خاطر رمزگشایی جعبه سیاه هواپیما تشکر کردید. می خواهم درباره جعبه سیاه این هواپیما از شما سوال کنم. در چند ثانیه انفجار موشک اول تا انفجار موشک دوم سه خلبان چه می گفتند؟
سی ثانیه. بر اساس ضمیمه ۱۳ کنوانسیون شیکاگو، کشوری که تحقیقات فنی را انجام می دهد حق دارد این اطلاعات را رسانه ای کند.
بنابراین چون تحقیقات را ایران انجام می دهد، ایران باید آن را رسانه ای کند؟
موضوع مهتری که باید ما خیلی مراقب آن باشیم توجه به وضعیت احساسی خانواده ها، اقوام و بستگان قربانیان است. مهم ترین نتیجه رمزگشایی جعبه سیاه در فرانسه این است که مطمئن شدیم اقدامات گروه هواپیما کاملا درست بود و دیدیم که این هواپیما سالم بود و هیچ نقصی نداشت. ما در حال حاضر انتظار داریم که طرف ایرانی هرچه زودتر تحقیقات فنی خود را به اتمام برساند و همه تعهدات خود را در چارچوب قوانین و مقررات بین المللی اجرا کند.
خیلی خوشحال هستم که من و آقای بهاروند از این رویکرد سازنده حمایت می کنیم و در این موضوع شریک هستیم.
برخی از رسانه های اوکراینی خیلی شفاف صحبت می کنند و می گویند که این هواپیما به عمد مورد هدف قرار گرفته است اما شما در صحبت های خود می گویید تا زمانی که کار کارشناسی انجام نشده است نمی توان گفت این هواپیما به عمد مورد هدف قرار گرفته است. این شائبه دارد به وجود می آید که انگار مقامات اوکراینی دارند تغییر رویکردی را نشان می دهند و کم کم این موضوع در صحبت های شما نیز دارد مشهود می شود.
رویکرد من به عنوان معاون وزیر خارجه اوکراین بر پایه انتظارات مردم اوکراین و انتظارات دولت اوکراین برای رسیدن به هدف نهایی یعنی برپا شدن عدالت است. ما همچنین بر این مسئله متمرکز هستیم که از طرف ایرانی در خصوص عدم تکرار چنین حوادثی در آینده، اتمام همه مراحل تحقیقات بی طرفانه و شفاف در این پرونده، و نیز پرداخت غرامت به خانواده های جانباختگان اطمینان دریافت کنیم. اولویت ما این است که مذاکرات بین ایران و اوکراین بر پایه و اساس اراده سیاسی بین کشورهای ما صورت بگیرد.
شما گفتید که می خواهید اطمینان حاصل کنید که چنین حادثه ای دیگر تکرار نمی شود. چطور می خواهید مطمئن شوید؟
در ابتدا باید از دولت ایران ضمانت دریافت کرد و همچنین دستورالعمل های مربوطه در قوانین جهانی و کشوری را با توجه به تجارب گذشته و توجه به نقص هایی که در آن دیده شده بود، به کار گرفت.
شما از سال 2002 تا سال 2005 در سرویس امنیتی اوکراین و سرویس اطلاعات خارجی اوکراین فعالیت می کردید بنابراین به حوزه امنیتی و اطلاعاتی اشراف کامل دارید. آیا امکان جنگ الکترونیک و هک سایبری پدافند ایران را می توان به عنوان یک گزینه های احتمالی در نظر گرفت؟
من به عنوان یک حقوقدان خدمت شما عرض کنم که عادت دارم مستندات را جمع و با آن کار کنم و شایعات و پیش بینی های مختلف را اصلا مطرح نمی کنم. در حال حاضر کارشناسان و متخصصان اوکراینی هیچ شواهدی را دال بر تاثیر خارجی بر این حادثه ندارند. پیش از این، آنها شک داشتند که شاید تاثیر عامل خارجی در این حادثه دخیل بوده باشد. به خاطر مسائل حساس مذاکرات بیشتر از این نمی توانم خدمت شما بگویم.
مذاکرات برای دریافت غرامت را از چه زمانی شروع خواهید کرد؟
ما امروز این موضوع را به طور اصولی بررسی کردیم و با طرف ایرانی در مورد دریافت اطلاعات دلایل واقعی این حادثه، ایجاد فضای اعتماد سازی بین دو کشور، و نیز موضوع پرداخت هرچه سریعتر غرامت به خانواده های جانباختگان و قربانیان به توافق رسیدیم.
آیا درباره رقم غرامت مذاکره انجام شده است؟
موضوع رقم غرامت مربوط به موضع مشترک بین کشورهایی که شهروندان آنها در این حادثه فوت کرده اند می شود. فکر می کنم که این موضوع در این آینده نزدیک مشخص خواهد شد و ما مذاکرات خود را شروع خواهیم کرد.
آیا ایران پیشنهاد رقمی را داده است؟
انتظار این را نداشته باشید که ما به طور باز و شفاف این رقم را اعلام کنیم. یکی از مهم ترین اصول مذاکراتمان این است تا زمانی که روی موضوعی به توافق نرسیدیم، موضوع دیگر را شروع نکنیم. با توجه به احساسات خانواده های قربانیان و نیز منافع این خانواده ها بهتر است الان این موضوع را مطرح نکنیم.
دور سوم مذاکرات در کیف چه زمانی شروع می شود؟
به توافق رسیده ایم که دور جدید مذاکرات دو جانبه در اواخر ماه نوامبر یا اوایل ماه دسامبر شروع شود.
زمانی که شما با مقامات ایرانی مذاکره می کردید، تعدادی از خانواده های کشته شدگان در این حادثه بیرون محل مذاکرات تجمع کرده بودند و یکی از خواسته های آنان داشتن اطلاعات درباره این حادثه بود این در حالی است که در این مصاحبه شما اطلاعات زیادی را بیان نکردید.
در پایان جلسات مذاکرات، من و آقای بهاروند یک کنفرانس مطبوعاتی کوتاه برگزار کردیم و تا حد امکان سعی کردیم مسائل را روشن کنیم. به این خاطر باید به یاد داشته باشیم که ما مسئولیت احترام به تمام خانواده های قربانیان در کشورهای مختلف را بر عهده داریم و باید به آنها احترام بگذاریم. باید بگویم که به تلاش های حداکثری در به دست آوردن حقیقت پایبند هستیم. امیدوار هستیم و اطمینان داریم که دولت ایران نیز با تلاش حداکثری به دریافت حقیقت و اجرای عدالت پایبند است.
در پایان باز هم متوجه نشدم که نظر تیم کارشناسی اوکراینی درباره عمد بودن یا غیر عمد بودن این حادثه چیست؟
تحقیقات و دادگاه پاسخگو به این سوال خواهد بود.
بنابراین ما می توانیم اعلام کنیم که تیم تحقیقاتی اوکراینی فعلا هیچ نظری ندارد. نه می گوید آن حادثه به عمد بوده و نه می گوید به سهو بوده است و باید به دادگاه رجوع شود.
این موضوع فقط به اظهار نظر کارشناسان اوکراینی مربوط نمی شود که بتوان گفت آن حادثه عمدی بوده است یا نه. با توجه به قوانین بین المللی ایران حق دارد تحقیقات فنی و جامع را انجام بدهد چون کشوری سهیم در این حادثه است. همچنین طرف ایرانی علاقه مند است که نقطه پایان این مذاکره را ثبت کند و آن را همین جا به پایان برساند.
آیا بر خلاف پرونده هواپیمای MH17 مالزی، کار این پرونده به دادگاه لاهه کشیده خواهد شد؟
ما باید با دست های خودمان همه تلاشمان را بکنیم تا موضوعات را حل و فصل کنیم.
بنابراین با وضعیتی که شما پاسخ دادید ممکن است این پرونده به دادگاه لاهه برود؟
من امیدوار هستم که قوه قضاییه ایران موضوع این پرونده را نهایی کند و نقطه پایانی آن را بزند.
