سفیر کوبا در ایران که به زبان عربی مسلط است، دو کشور ایران و کوبا را قربانی تبلیغات منفی غرب می داند که باید با کمک و مساعدت یکدیگر هویت واقعی دو کشور به نمایش گذاشته شود. “ولادیمیر گنزالس کواسادو” در گفتگو با آوا دیپلماتیک ضمن اشاره به عضویت ایران در معاهده “ان پی تی” داشتن انرژی هسته‌ای را حق مسلم ایران دانست.
گفتگوی اختصاصی سایت آوا دیپلماتیک با “ولادیمیر گنزالس کواسادو” سفیر کوبا در تهران
قبل از سفر به ایران در کدام کشورها ماموریت داشتید؟
از سال 1995 به عنوان کارشناس در حوزه آفریقای شمالی و خاورمیانه در وزارت امورخارجه کوبا مشغول به کار شدم و بین سالهای 1996 تا 1999 در کشور سوریه به تحصیل زبان عربی مشغول شدم البته یادگیری زبان عربی در کشور عراق شروع کرده بودم. یک دوره کوتاه هشت ماهه در عراق حضور داشتم که متاسفانه جنگ ناخوشایند ایران و عراق در جریان بود بنابراین تحصیل زبان عربی در سوریه تکمیل کردم.
همچنین در سالهای 2000 تا 2003 معاون سفیر در ترکیه و بین سالهای 2005 تا 2010 معاون سفیر در کشور مصر بودم. سه سال گذشته نیز معاون اداره آفریقای شمالی و خاورمیانه وزارت امور خارجه بودم. پیش از سفر به ایران نیز در سفارت کوبا در سوریه مشغول به فعالیت بودم.
سایر سفرای کوبا در منطقه خاورمیانه نیز به زبان عربی مسلط هستند؟
در وزارت امورخارجه کوبا فقط من نیستم که زبان عربی را می‌دانم. دوستان من در حوزه خاورمیانه همگی به زبان عربی مسلط هستند و به خوبی با شرایط منطقه و آداب و رسوم مردم آن آشنا هستند. ما به داشتن اطلاعات صحیح تمایل داریم و به همین دلیل در منطقه حضور می‌یابیم. البته با توجه به گستردگی زبان عربی هنوز هم مشغول آموختن هستم.
با توجه به اینکه در کشوریه سوریه نیز حضور داشته اید. آیا در آن دوران نیز نشانه‌های اختلاف و درگیری در سوریه نمایان بود؟
به این شکلی که در حال حاضر وجود دارد در دوران حضورم در سوریه وجود نداشت. البته می‌توانم بگویم در آن زمان مردم سوریه با بقیه کشورهای عربی اختلافاتی داشتند که آن هم به علت جنگ ایران و عراق بود. به هر حال در آن دوران مشکلاتی وجود داشت ولی قابل اعتنا و بزرگ نبود. اکنون به علت دخالت کشورهای همسایه سوریه و غرب شاهد وضعیت تاسف بار در سوریه هستیم.
آیا خطر تجزیه سوریه را تهدید می‌کند؟ آیا این اتفاق خواهد افتاد؟
با توجه به شرایط فعلی به نظر می‌رسد در آینده به خاطر افزایش فشار بر ایران، کشور سوریه تجزیه شود. اختلافی که در حال حاضر در سوریه وجود دارد به ظاهر مابین شیعه‌ها و طرفداران بشار اسد با سنی‌ها و مذاهب دیگر مثل مسیحی هاست. در واقع وانمود می‌کنند اختلاف های موجود به خاطر مذهب است ولی این ظاهر قضیه است. حقیقت این است که اتحاد سنی و شیعه و حتی مسیحی‌ها در این کشور عمیق است و نمی‌تواند باعث چنین درگیری شود. در واقع بحران مصنوعی که در سوریه به وجود آمده است تحت تاثیر مسائل مختلفی قرار دارد.
نقش عربستان را در تحولات داخلی سوریه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این انتقادی که مطرح خواهم کرد شخصی است و به مواضع رسمی دولت کوبا مربوط نمی‌شود. باید بگویم فشار بعضی از وزرای عربستان سعودی و حمایت آنها از گروه های مسلح سوری می تواند عامل تمدید و تشدید بحران در سوریه باشد.
شما به صورت غیر مستقیم به عملکرد بندر بن السلطان در بحران سوریه اشاره می‌کنید؟
من به شخص خاصی اشاره ندارم. سیاست خارجه کوبا بر اساس مبانی جهانی بنیان‌گذاری شده است. در ابتدا احترام به استقلال هر کشور، مرحله بعدی دخالت نکردن در موضوعات هر کشور و محکوم کردن هرگونه تهاجم نظامی به کشورهایی که وجاهت بین‌المللی داشته باشند و مرحله چهارم گسترش و توسعه هر گونه همکاری و همبستگی با کشورها را شامل می شود. کشور کوبا بر اساس این چهار اصل روابط سیاسی خود را با سایر کشورها تنظیم و از سیاست خارجی خود دفاع می‌کند.
اگر تهاجم و حمله‌ای به کشوری که دوست ماست مثل سوریه یا ایران صورت بگیرد ما از دوستان خود دفاع می‌کنیم و اعتراض خود را به جوامع بین‌المللی خواهیم رساند. مطمئن باشید هر مشکلی با صلح و گفتگو بهتر حل می‌شود. به عنوان نمونه در خصوص مسئله هسته‌ای ایران، ما از دولت جمهوری اسلامی حمایت کردیم و در خصوص سوریه هم همین طور است و دولت کوبا حمایت‌های لازم را انجام می‌دهد تا مشکل سوریه زودتر حل شود.
چرا با وجود سیاست صلح‌طلبانه کوبا هنوز تحریم‌های امریکا علیه این کشور لغو نشده است؟
امریکا یک ابرقدرت است. یک قدرت برتر که قربانی‌های زیادی مثل ایران یا کوبا داشته است. انقلاب کوبا در 1959 به پیروزی رسید و در اول ژانویه پنجاه و پنجمین سالگرد انقلاب را جشن گرفتیم. این انقلاب به منزله اخراج امریکا از کشور کوبا بود. امریکا در کوبا طی دوره‌ای طولانی به عنوان استعمار جدید حکومت می کرد و با تحقق انقلاب، سلطه آنهادر کوبا به پایان رسید؛ در واقع ما دو نوع استعمار را تجربه کرده ایم ابتدا به وسیله اسپانیا و سپس توسط امریکا بود. انقلاب کوبا نیز باعث شد امریکا از کوبا قطع امید کند و دست‌های خود را از کشور خارج کند.
اگر به موقعیت جغرافیایی کوبا نگاهی بیندازید متوجه می شوید کشور کوبا از لحاظ استراتژیک در موقعیت حساسی قرار دارد. همان طور که اصطلاحا گفته می‌شود کوبا “کلید خلیج مکزیک” است. در واقع آمریکا باید بعد از این 55 سال فهمیده باشد هیچ حقی در کوبا ندارد. آمریکا از همان اوایل پیروزی انقلاب در برهه های مختلف خشونت‌ها و فشارهای زیادی را بر کوبا وارد کرد. مورد بعدی تحریم اقتصادی- مالی- بازرگانی بر علیه کوبا است. این فشار نه تنها بر علیه کوبا اعمال می شود بلکه بر متحدین دیگر ما نیز تحمیل می شود. تحریمی که ضررهای بسیاری به کوبا وارد کرده است.
کار دیگری که آمریکا انجام می دهد حمایت از نیروهای اپوزیسیون کوبا است. این رویکرد در تمامی دوره‌های ریاست جمهوری امریکا ادامه داشته است. البته در زمان ریاست جمهوری جرج دبلیو بوش سیاست‌های خشونت آمیز و غیر قابل تحملی به کوبا اعمال شد. هرچند در زمان ریاست جمهوری اوباما خشونت‌ها کمتر شده اما فشار اقتصادی همچنان افزایش یافته است. شاید شما در جریان باشید که هر ساله کوبا در خصوص تحریم اقتصادی- مالی – بازرگانی ایالت متحده قطعنامه‌ای به سازمان ملل متحد ارائه می‌کند. خوشبختانه هر سال نیز قطعنامه ما با حمایت‌های جهانی مواجه می‌شود.
در اکتبر 2013 نیز جهت برداشتن تحریم ها علیه کوبا دوباره قطعنامه ای به سازمان ملل تحویل دادیم و 188 کشور از جمله ایران به نفع کوبا رای مثبت دادند و تنها سه کشور امریکا و اسرائیل و جزایر مارشال به پیشنهاد کوبا رای منفی دادند.
در این مدت ضررهای مالی که به کوبا وارد شده بیشتر از دو هزار میلیون دلار بوده است. خوشبختانه با تمام این مسائل هنوز استوار ایستاده‌ایم.
رائول کاسترو با رنگین پوست‌های کنگره آمریکا دیدار و با آنها لابی داشته است. تا چه اندازه این رویکرد مسئولان دولتی کوبا در کمرنگ تر کردن تحریحم ها موثر بوده است؟
این بار اولی نیست که کوبا می‌خواهد با آمریکا مذاکره کند. شاید این بار بیستم یا چهلم است که کوبا تمایل خود را برای گفتگو با امریکا ابراز می کند. اما یک چیز حق مسلم ماست آن هم حاکمیت و استقلال کوبا است. در صورت تضمین این حق آماده انجام هر گفتگویی هستیم. این رویکرد نیز مختص به زمان رائول نیست بلکه در زمان فیدل هم بوده است.
با توجه به خشونت و ستمگری‌های امریکا ولی کوبا همیشه راضی به گفتگو بوده است. البته در خصوص موضوعات بسیار اساسی صحبتهایی شده است. یکی از این موضوعات مهاجرین کوبا در امریکاست. می‌خواستیم مهاجرت‌ها به شکل قانونی و نه به صورت غیرقانونی انجام شود؛ موضوع دیگر نیز در خصوص مسائل پستی بین مهاجرین و خانواده‌هایشان در کوبا بوده است؛ در خصوص تبادل های فرهنگی دو ملت نیز مذاکراتی انجام شده است. جالب است بدانید یک کشتی وارد کوبا شده است که اکثریت مسافران آن دانشجویان امریکای شمالی هستند و در نقاط مختلف دنیا گردش گرده اند و در آخرین قسمت سفرشان به کوبا آمده اند.
دفعه آخری که افرادی به کوبا آمدند، فیدل برای اینکه نشان دهد کوبا چه کشوری است شخصا از آنان پذیرایی کرد. این کشتی از زمان اوباما اولین بار است که به کوبا می‌آید. در دوره بوش هم چندین بار چنین کشتی‌ای به کوبا آمد تا بتوانند تحریم‌ها را از بین ببرند. تمام اینها را گفتم که بدانید با وجود تمام ستمگری‌ها و فشارها و خشونت‌هایی که علیه کشور کوبا شده است ولی همیشه آمادگی خودمان را برای گفتگو و مذاکره اعلام کردیم.
رسانه ها مدعی هستند که امریکا خواهان اصلاحات سریع در کوبا است در حالی که رائول آرام آرام اصلاحات را انجام می دهد. این موضوع صحت دارد؟
امریکا می‌خواهد با توجه به علایق خودش تغییراتی در کوبا انجام شود؛ البته خوشبختانه در کوبا هر دو سال و نیم یک بار نمایندگان مجلس انتخاب می شوند و هر پنج سال یک بار انتخابات کنگره دولت انجام می شود.
امریکا می‌خواهد تمام زندانی‌های سیاسی را آزاد کنیم. این در حالی است که شاهد هستیم که امریکا میلیون‌ها دلار خرج کرده تا گروه‌های تروریستی علیه کوبا تشکیل شوند به همین دلیل تقریبا از زمان پیروزی انقلاب تا کنون رابطه سیاسی ما و امریکا از بین رفته است. در ایالات متحده سفارت نداریم ولی دفتری به اسم دفتر علاقه‌مندی‌ها و تمایلات در واشنگتن و هاوانا وجود دارد. این دفتر زمان کارتر که انعطاف پذیرترین دوره روابط دو کشور بود، در آمریکا تاسیس شد. با توجه به چنین دفتری آنها به جای اینکه به بهبود روابط بیاندیشند به سرمایه‌گذاری برای تشکیل گروهایی علیه دولت کوبا دست زده‌اند. سوالی از شما دارم. آیا ایران به امریکا اجازه می دهد در داخل ایران تغییراتی انجام دهد؟
هیچ کشوری چنین اجازه ای نخواهد داد.
در مذاکرات هسته‌ای ایران چنین نکته‌ای را به خوبی می‌بینیم. در این ده سال اخیر که فشار اقتصادی به ایران وارد شد، می‌بینید که روندها عوض شد، حتی تهدید نظامی مطرح می شود. همه ما می‌دانیم که ایران عضو “ان پی تی” است و به دنبال دستیابی به سلاح اتمی نیست، داشتن انرژی هسته‌ای حق مسلم ایران است. حالا اگر این موضوع را به روابط کوبا و آمریکا پیوند دهیم. کوبا با توجه به استقلال و تمامیت ارضی‌اش حاضر است پای میز مذاکره با آمریکا بنشیند البته بدون اینکه چیزی به او تحمیل شود.
رائول بعد از رسیدن به قدرت قول اصلاحات سیاسی و آزادی‌های اجتماعی بیشتری داده بود. هم اکنون روند اصلاحات در کوبا در چه مرحله ایی قرار دارد؟
رسانه‌ها گاهی موضوع اصلاحات در کوبا را معکوس و وارونه جلوه می‌دهند. کوبا در حال به روزرسانی مدل اجتماعی و اقتصادی خویش است. مسلما به خاطر می‌آورید که کوبا ارتباط خوبی را با اجتماع سوسیالیست‌ها و شوروی سابق داشت. در واقع با توجه به رابطه تنگاتنگ کوبا و شوروی سابق نوعی مدل اقتصادی خاص را پیش بردیم. این عاملی برای مقابله با تحریم مالی- بازرگانی امریکا بود اما الان همه چیز عوض شده و کمپ سوسیالیت و اتحاد جماهیر شوروی از بین رفته است.
البته می‌دانیم در کوبا اشتباهات و نقصهایی داشتیم بنابراین به اصلاحات دست زده ایم. اکنون نقش کوبا مانند گذشته در حد یک نماینده جماهیر شوروی نیست که همه اقلام شوروی را در منطقه پخش کند. البته هنوز همان سیستم قبلی پابرجاست و روابط خود را با خارج از کوبا همچنان حفظ خواهیم کرد.
به هر حال فروپاشی شوروی ضربه‌ی سهمگینی به سیاست و اقتصاد کوبا وارد کرد. 85 درصد از کل واردات کوبا از اتحاد جماهیر شوروی بود. باید متذکر شوم از نظر جغرافیایی کوبا شبیه به یک جزیره است. هیچ نقطه تلاقی با سایر کشورها ندارد. حتی ذخایری ایران را هم ما نداریم. به همین دلیل برای امرار معاش بعد از فروپاشی شوروی سختی‌های زیادی کشیدیم. از این مقایسه عذر می‌خواهم اما شما با اینکه در تحریم هستید، ممکن است با بعضی از کشورها مذاکراتی برای تهیه مایحتاج خود داشته باشید و در نهایت نیز راهی برای به دست آوردن کلاهای مورد نیاز خودتان پیدا می‌کنید ولی زمانی که کوبا تحریم شد 85 درصد از ورودی‌های کشور قطع شد.
این دوره خاص از سال 1990 تا 1996 به طول انجامید. فشار اقتصادی به نحوی افزایش یافت که به اقلام ابتدایی و ساده مثل موادغذایی و حتی دارو و واکسن آنفولانزا دسترسی نداشتیم؛ در آن زمان دولت کوبا تصمیماتی برای درآمد بیشتر گرفت تا وضعیت مردم بهبود یابد.
تا قبل از آن دوران تمام نیازها، تخصص‌ها، کارخانه‌ها، تولیدات، ابزار و قطعات را از اتحاد جماهیر شوروی و کمپ سوسیالیست وارد می‌کردیم. ولی این واردات را به مرور کاهش دادیم. این موضوع یکی از دلایلی بود که درهای کوبا به روی توریست‌ها باز شد. این کار می‌توانست تاثیرات منفی هم داشته باشد. به هر حال برای رونق گردشگری بخش های خصوصی برای سرمایه‌گذاری و دادن خدمات به توریست‌ها وارد کوبا شدند.
کشور برزیل که سال جاری میزبان جام جهانی است از طریق جلب توریست ورزشی و سرمایه گذاری هنگفت توانسته است تا زیر ساخت های این کشور را باز سازی کند. چرا مدل برزیل را در کوبا اجرایی نکردید؟
هر کشوری روش خودش را دارد. ما سیستم خودمان را داشتیم. باید درهای کشور را به روی گردشگران بازمی‌کردیم. به هر حال وضعیت کشور این تصمیم را ایجاب می‌کرد. اکنون سالانه دو میلیون گردشگر از کوبا بازدید می‌کنند. البته کوبا ظرفیت پذیرش توریست همانند برزیل را ندارد. شاید برزیل سالانه توانای پذیرایی از 40 تا 50 میلیون گردشگر را داشته باشد. با توجه به شرایط موجود ما مجبور به باز کردن درها و ورود سرمایه گذار خارجی شدیم علاوه بر این دولت در آموزش و پرورش و بهداشت اقداماتی انجام داد. همه اینها بودجه می‌خواست.
در این شرایط دولت باید برابری طبقاتی را هم حفظ می‌کرد. ورود توریست و سرمایه گذاری خارجی آسایش خاطری به وجود آورد اما تاثیرات منفی هم داشت که باید برای آن فکری می‌کردیم. دلار وارد کشور می‌شد و این پول در سیستم مالی کشور گردش می‌یافت. اختلاف قیمت دلار و پول ما بسیار زیاد شده بود. مردمی که به دلار دست پیدا می‌کردند سطح زندگی آنها ارتقا می‌یافت و به سطح استاندارد نزدیک می‌شد. آن موقع هم تلفن همراه بود اما هزینه‌هایش به ارز پرداخت می‌شد بنابراین همه امکان استفاده از امکانات روز نداشتند. رائول می‌خواست میانگین و تعادلی میان طبقات به وجود بیاورد تا اختلاف طبقاتی و اجتماعی که در اثر ورود گردشگران به وجود آمد کاهش یابد. این شرایط باعث شد تا اکثریت مردم به موبایل دسترسی داشته باشند اما در رسانه‌ها این طور تبلیغ می‌شود که کوبایی‌ها تازه توانسته اند موبایل داشته باشند. نکته دیگر اینکه هم اکنون مردم کوبا می‌توانند خانه را بفروشند اما این امکان قبلا وجود نداشت.
چرا قبلا امکان خرید و فروش خانه وجود نداشت؟
آن موقع تعداد مسکن به اندازه جمعیت نبود و اگر باران و طوفان می‌شد همان مسکن محدود هم از بین می‌رفت و امکان بازسازی وجود نداشت. دولت سرمایه‌ی مسکن سازی انبوه نداشت. الان می‌شود خانه‌هایی را که وضعیت خوبی دارد، فروخت. وضعیت خرید و فروش ماشین هم همین طور بود. کسی حق فروش ماشین نداشت فقط بین اعضای خانواده انتقال می‌یافت. اکثر ماشین‌های کوبا مربوط به دوره کمپ سوسیالیست است. الان واردات خودرو از کره جنوبی و بعضی کشورهای دیگر آزاد شده است و به همین دلیل قانون خرید و فروش به وجود آمده است.
با کاهش اعمال تحریم ها علیه ایران چه افقی در مناسبات دو کشور قابل تصور است؟
افق روشنی می‌بینم. هر دو کشور دارند قدرتمندتر می‌شوند. سعی می‌کنیم تاثیرات تحریم را کم کنیم. ایران هم سعی می‌کند مذاکرات خود با کشورهای غربی را به خوبی ادمه دهد. دولت کوبا مذاکرات ایران را به رسمیت می‌شناسد. این قدمی بود که روحانی برداشت. امیدواریم سیاست هایی که اصول پایه ای است مورد نظر ایران هم باشد.
اجازه بدهید به یک نکته در ایران اشاره کنم. تصویری که ما از ایران داریم و در رسانه های بین اللملی خوانده می شود به نظرم فجیع است. این تصویر وجود دارد که به دنبال تحریم ها شرایط زندگی در ایران سخت است و قوانین کشور نیز به شدت خشن و سخت است. این تصویری بود که به عنوان کارشناس منطقه ای از ایران داشتم اما وقتی به ایران آمدم کشور متفاوتی را دیدم. من برای اولین بار ماه اردیبهشت ملاقات کوتاه سه روزه ای به همراه معاون وزیر خارجه از ایران داشتم. خوشبختانه الان شانس این را دارم که به عنوان سفیر کوبا زمان طولانی تری در ایران باشم.
زمانی که به عنوان سفیر کوبا وارد ایران شدم کشور متفاوتی را مشاهده کردم. با توجه به تحریم‌ها باز هم ایران کشور قوی است. ظرفیت بالای نظامی، در تولید و نیز پزشکی در همه زمینه‌هاقابل مشاهده است. یک ملت باز و بانشاط را دیدم.
در واقع تبلیغات منفی علیه دو کشور وجود دارد و این موردی است که ایران و کوبا از آن رنج می برند. به عنوان نمونه شما در خبرها می خوانید که برای اولین بار یک نفر در کوبا تلفن همراه خریده است. امیدوارم شما بتوانید از کوبا بازدید کنید یک ملت شاد و آزاد می بینید این در حالی است که رسانه های امریکای شمالی تبلیغات خیلی بدی راجع کوبا مطرح می کنند.
آیا شما تا حالا در تلویزیون دیده اید کوبایی ها تظاهرات کنند و پلیس انها را با باتوم بزند؟ ولی در انگلیس فرانسه و اسپانیا دیده اید. این ها کشورهایی هستند که ادعای رفتار دموکراتیک دارند.
چطور می‌شود تصویر واقعی کوبا را به جهان منتقل کرد؟
ما سعی می کنیم این کار را انجام دهیم تا دو ملت بتوانند حقایق را در مورد هم بدانند. وظیفه سفارت است که برای دو طرف شناخت دقیقی را به وجود بیاورد. شاید کاری که ما انجام می‌دهیم در مقایسه با آژانس های خبری بزرگ، کار کوچکی باشد ولی فکر می‌کنم کم کم بتوانیم در این مورد نیز پیشرفت داشته باشیم. از آن جمله می توان نمایشگاه‌های عکس و موسیقی و هنرهای نمایشی در دو کشور برگزار کرد.
می‌خواهم به نکته‌ای برای مقابله با تبلیغات منفی دو کشور در رسانه‌ها اشاره کنم. به ویژه به خاطر دهم دسامبر که روز حقوق بین الملل است. معمولا در این روز دشمنان ما می‌گویند در کوبا حقوق بشر رعایت نمی‌شود. این بخش‌ها و گروه‌ها از طرف دولت امریکا برای مخالفت با کوبا حمایت می‌شوند. این در حالی است که در کوبا به حقوق مردم احترام گذاشته می‌شود.
مورد دیگر که می‌خواهم مطرح کنم موضوع چهار قهرمان کوبایی هستند که مدتی است به جرم جاسوسی در زندان‌های ایالات متحده به سر می‌برند. این در حالی است که این شهروندان کوبایی جاسوس نیستند بلکه بین کوبایی‌هایی که برای براندازی حکومت در تدارک حمله بودند حضور داشته اند تا جهت پیشگیری اقدامات و فعالیت آنها را به ما گزارش دهند.
با توجه به ظرفیت های اقتصادی ما بین دو کشور مهمترین اولویت مبادلات اقتصادی ایران و کوبا باید در کدام حوزه ها متمرکز شود؟
هم اکنون مبادلات اقتصادی دو کشور قابل توجه نیست. دلیل این کاهش مبادلات نیز مربوط به اعمال تحریم‌ها علیه کوبا و ایران می باشد. البته هر دو کشور تلاش می‌کنند تا روابط اقتصادی گسترش پیدا کند.
ایران می‌تواند در حوزه شیلات به کوبا کمک کند و به نظر می‌رسد جای کار زیادی در این زمینه وجود داشته باشد.
متذکر می‌شوم منفعتی که مسائل اقتصادی ایجاد می‌کند باید برای دو طرف یکسان باشد. در سال 1990 کوبا تصمیم گرفت تکنولوژی‌های خودش را بفروشد از جمله این موارد می توان به فروش تکنولوژی تولید واکسن هپاتیت ب به ایران اشاره کرد. در حال حاضر هم قراردادی بین انستیتو پاستور ایران و موسسه بیوتکنولوژیک ژنتیک کوبا بسته شده است. با توجه به این انتقال تکنولوژیک ایران توانسته بعضی از واکسن‌ها و داروهای مورد نیاز خود را تامین کند. خوشبختانه مدتی قبل از یک قسمت مرکز تحقیقاتی پاستور بازدید کردم و خیلی خرسند بودم که نتیجه این همیاری متقابل قابل مشاهده است. خوشبختانه خیلی از دانشمندان ایرانی به کوبا سفر کرده اند و آموزش دیده اند. امیدوارم همکاری های علمی دو کشوردر آینده نیز ادامه پیدا کند.
گفتگو از: محمدرضا نظری
