دو کشور ایران و عراق پس از سرنگونی حزب بعث در عراق، با فراموش کردن زخم جنگ مابین دو کشور تلاش می کنند تا ضمن گسترش تبادلات اقتصادی و سیاسی فصل نوینی را در روابط این دو کشور همسایه رقم بزنند. وجود امکان مذهبی در ایران و عراق که برای شیعیان دو کشور بسیار مقدس و حائز اهمیت است منجر به حضور میلیون ها زائر مذهبی به امکان مقدس دو کشور شده است. تعداد زیادی از ایران با حضور در کنسولگری عراق در مشهد برای اخذ ویزا به زیارت قبر امام سوم شیعیان در کربلا می روند و تعداد زیادی از شیعیان برای زیارت امام هشتم شیعیان به شهر مقدس مشهد در ایران سفر می کنند. به منظور بررسی روند توسعه مناسبات فرهنگی، اقتصادی و نیز تسهیلات صورت گرفته جهت اخذ روادید برای اتباع ایرانی، با “ابراهیم مصطفی جعفر جمال الدین” سرکنسول عراق در شهر مشهد به گفتگو نشسته ایم.
گفتگوی اختصاصی آوا دیپلماتیک با “ابراهیم مصطفی جعفر جمال الدین” سرکنسول عراق در شهر مشهد
از چه سالی فعالیت دیپلماتیک خودتان را شروع کرده اید؟
من در سال 1945 بدنیا آمدم، از خانواده معروف دینی و مذهبی «جمال‌الدین» هستم و در نجف متولد شده‌ام. پدرم روحانی بود و تحصیلاتشان در زمینه دكترای ادبیات عرب بود و یكی از علمای دین به حساب می‌آمد. ضمن اینكه شاعر معروفی نیز بوده و به زبان عربی شعر می گفت، همچنین در چند دانشگاه از جمله دانشگاه بغداد تدریس می‌كرد.
حدود سال 1966-1967 میلادی از دانشكده حقوق فارغ‌‌التحصیل شده‌ام. بعد از فارغ‌التحصیلی به كار وكالت و كارهای اداری مشغول شدم. ماه هشتم (آگوست) سال 2011 به ایران آمدم و حدودا سه سال است كه در مشهد مقدس به عنوان سرکنسول جمهوری عراق مشغول به کار هستم.
پیش از آن چهار سال در دمشق به عنوان سر كنسول فعالیت می‌کردم و قبل از آن هم در وزارت كشور سمت مشاور را داشتم. حدودا سال 2010 هم به مدت یك سال در مقر وزارتخانه بغداد، معاون رئیس اداره بخش كنسولی بودم. البته این فعالیت‌ها مربوط به بعد از سقوط رژیم سابق عراق است.
قبل از سقوط رژیم بعثی در رده فرماندار و یا بخش‌های اداری استان‌های عراق مختلف مشغول به فعالیت بودم.
در دهه 80 میلادی توسط نیروهای صدام حسین دستگیر و زندانی شدم و بعد از آزادی همراه خانواده‌ام به سوریه مهاجرت كردم، پس از بركناری صدام دوباره به عراق برگشتم و مشغول به كار شدم.
آیا فرصتی برای کار وکالت در عراق داشته اید؟
دوران وكالت من خیلی كوتاه بود و بیشتر كارهای اداری انجام می‌‌دادم. چون خانواده من با نظام سابق مخالف بود، لذا درگیری های خاصی با دولت عراق در رژیم سابق داشتیم. با توجه به طرز تفکری که داشتم كار در چنین رژیمی خیلی سخت بود، چون اندیشه‌هایم یك بار معنایی داشت و كارها که در نظامی انجام می‌شد در فاز دیگر و در جهت مخالف با افکار من بود.
در دوران جنگی كه علیه ایران تحمیل شد و صدام ملعون آن را «جنگ قادسیه» نامید. در بیشتر خانواده‌های عراقی این درگیری با نظام وجود داشت كه وارد چنین جنگی بر علیه برادران شیعه خود نشوند.
یكی از مهم‌ترین موضوعات منطقه خاورمیانه تحولات سوریه است. با توجه به اینكه شما به عنوان كنسول عراق در سوریه حضور داشتید، ریشه تحولات كنونی سوریه در آن زمان هم مشهود بود؟
قبل از شروع كارم در دمشق، هشت سال به عنوان مخالف رژیم عراق در سوریه زندگی كرده ام. دوران حضورم در سوریه همزمان با ریاست جمهوری مرحوم حافظ اسد بود. با وجود اینکه دوران ریاست جمهوری وی 20 سال به طول انجامید، در عین حال یكی از بهترین نظام‌های جمهوری در بین كشورهای عربی بود و مردم در رفاه زندگی می کردند، در آن دوران هیچ فشار یا سختی از طرف دولت به ملت وارد نمی‌شد و آقای بشار اسد هم پس از روی کار آمدن رویه پدرش را ادامه داد.
همانطور كه می‌دانید سوریه هیچ منبع درآمدی جز گردشگری ندارد و این کشور در بین كشورهای عربی از احترام و محبوبیت خاصی برخوردار بود و حتی دولت سوریه خیلی در زمینه برقراری صلح و امنیت به ملت لبنان كمك كرد.
بعد از توافقی كه اعراب با اسرائیل داشتند تنها دولت و ملتی كه در كنار فلسطین ماند و مقاومت كرد دولت سوریه بود و این مقاومت و حمایت تا به امروز هم ادامه دارد.
در گذشته روابط دولت سوریه با كشورهای عربی همچون عربستان سعودی، قطر و امارات خیلی خوب بود و سرمایه‌گذاری‌های زیادی از طرف این كشورها در سوریه انجام شد. اما بعدها این كشورها علیه سوریه دست به یكی كردند، به سوریه پشت کردند و تروریست را در سوریه رواج دادند. در حال حاضر نیز گروه تروریستی داعش دست‌پرورده همین كشورهای تكفیری است و اگر مقاومت و قدرت ارتش و ملت سوریه نبود آنها نمی‌توانستند چهار سال دولت سوریه را حفظ كرده و سرپا نگه دارند.
چرا كشورهای عربی و تكفیری دست به چنین كاری زدند؟
این توطئه علیه كشورهای اسلامی و به‌ویژه كشورهای عربی طراحی شده و پیش‌ساخته آنهاست و همزمان با آغار «بهار عربی» شروع شد.
شما به «بهار عربی» اعتقاد دارید؟
خیر. چون چیزی به نام بهار وجود ندارد. در واقع پاییزی است كه همه برگ‌ها در آن ریخت. اگر به درگیری‌هایی كه در لیبی وجود دارد و كشتارهایی كه از طرف تروریست‌ها در كشورهای دیگر به وقوع می پیوندد نگاه كنید متوجه می‌شوید كه این اتفاقات همگی طراحی شده است و طراحانی برای خود دارد. قبل از این اتفاقات هم، سقوط رژیم سابق عراق و اشغال آن توسط آمریكا و ایجاد فتنه مذهبی بین مردم شیعه و سنی رخ داد.
بحث تحولات داخلی عراق و حضور داعش در این كشور موضوعی است كه در داخل ایران به صورت مبسوط به آن پرداخته می‌شود. برخی معتقدند رویكرد و رفتار آقای نوری المالكی و ضعف مدیریت ایشان باعث شد گروه‌های تكفیری و داعش با اهل تسنن یكپارچه شوند، نظر شما در این باره چیست ؟
این گفته درست نیست كه ضعف آقای مالكی منجر به این اتفاق شده است. درست است که شروع این اتفاق در عراق بوده است، اما مساله داعش موضوعی فراكشوری و فرامنطقه‌ای است، حتی به كشورهای اروپایی می‌رسد و به كشورهای ایجادكننده و حامی این گروه هم خواهد رسید. لذا بعد از احساس خطر كشورهای دیگر، سازمان ملل تشكیل جلسه داد و تصمیمات خوبی برای مبارزه با داعش یا همان دولت اسلامی (كه البته به نظر من دولت غیراسلامی است) صادر كرد. در عین حال قبل از تشكیل جلسه سازمان ملل، جمهوری اسلامی ایران كمك‌های خودش را در جهت مبارزه با داعش برای عراق فرستاد.
به نظرتان عدم حضور ایران در ائتلاف تشكیل‌شده ضد داعش، به این ائتلاف صدمه نخواهد زد؟
طبیعی است كه ایران باید در این ائتلاف حضور پیدا می‌كرد، چون ایران در منطقه و جهان قدرت بزرگی است و می‌‌تواند در زمینه مبارزه با داعش حامی چنین نشست‌هایی باشد و حتی به سازمان‌ملل نیز كمك كند. منتها ایران مایل است طبق قوانین بین‌المللی حركت کند و این چیزی است كه آمریكا با آن مخالفت دارد.
گروه داعش در حال حاضر یك سوم عراق را اشغال كرده است، باید بدانیم اولین كسی كه علیه داعش در كنار ملت عراق مبارزه كرد، دولت ایران بود.
طبق آنچه از بیانات مقام‌معظم‌رهبری، ریاست جمهوری و وزیر محترم امور خارجه ایران شنیده‌ایم، این را فهمیده ام که آمریكا هرگز نمی‌تواند ایران را حذف كند و همیشه به كمك ایران برای از بین بردن داعش نیاز دارد.
با وجود درخواست و پیشنهاد آمریكا، مقام معظم رهبری در بیاناتشان اشاره کردند كه پیشنهاد آنها را قبول نمی‌كنند؛ چون نسبت به اصل اینگونه نشست‌های بین‌المللی و همبستگی‌ها مشكوك هستند.
آیا در این شرایط مساله استقلال كردستان منتفی شده است؟
كردستان جزو کشور عراق است و از آن جدا نخواهد شد.
اما شیطنت‌هایی در این زمینه اتفاق افتاده است.
ملت كرد مایل به استقلال از عراق نیستند چون این كار به نفع آنها نخواهد بود. البته ناگفته نماند از دیرباز كردها آرزوی دیرینه‌شان این بوده که دولت مستقل كردستان را برای خودشان تشكیل دهند.
فیلم‌های ویدئویی درباره گروه‌ها و حتی علمای اهل تسنن در دسترس است كه از داعش حمایت میكنند، نظر شما در این باره چیست ؟
در هر مذهبی از جمله شیعه و سنی، افراد تندرو وجود دارند. در حال حاضر سنی‌ها نیستند كه حامی داعش می‌باشند، بلكه سران اهل سنت از جمله عزت الدوری است كه از سران قدیمی نظام بعثی است و تحت گروهی با نام «نقشبندیه» كار می‌كند و همینطور افسران گذشته عراق كه وقتی نظام گذشته ساقط شد متضرر شدند. به همین خاطر با داعش توافق كردند، اما در حال حاضر متوجه شدهاند كه خطر داعش متوجه خود آنها نیز می شود چون داعش هر روز عده‌ای را اعدام می‌كند.
شما در چنین شرایطی به عنوان سركنسول جمهوری عراق در مشهد فعالیت خودتان را شروع كرده اید. مهم‌ترین اولویت شما به عنوان سركنسول جمهوری عراق در مشهد مقدس چیست؟
زمانی كه وارد مشهد مقدس شدم تفاوتی بین شهر خودم و این شهر احساس نكردم. چون از مشهد به مشهد آمدم به این دلیل كه در عراق، به نجف نیز لفظ «مشهد» به معنی محل شهادت اطلاق می‌شود. از لحاظ آداب، رسوم، فرهنگ، مذهب و مردم، همه چیز بسیار شبیه نجف است، حتی گنبد و گلدسته حضرت امیر(ع) شبیه بارگاه امام رضا(ع) می‌باشد.
این شباهت ها باعث شده است که هیچ اختلاف و تغییری احساس نکنم و مانند این بود كه در شهر خودم هستم. مشهد علاوه بر اینكه یك شهر دینی و مذهبی است، شهری سیاحتی، اقتصادی و صنعتی نیز می باشد.
بیش از 6500 واحد صنعتی بزرگ در مشهد وجود دارد و حدود 30میلیون زائر از داخل و خارج ایران سالانه به مشهد سفر میكنند. در شروع كارم در مشهد سعی كردم گام‌هایی برای تقویت روابط بین دو ملت ایران و عراق بردارم و برای این منظور دیدارهای مختلفی با مسئولان استان اعم از استاندار، ریاست محترم نمایندگی وزارت امور خارجه، شهردار و دیگران مسئولان ایرانی داشته ام.
همچنین طی نشست‌هایی با صنعتگران و انجمن مدیران صنعتی استان سعی كردم روابط اقتصادی بین دو كشور را تقویت كنم. در این زمینه هم موفق بوده ایم و خیلی از سرمایه‌گذاران ایرانی از استان خراسان به ویژه مشهد مقدس در شهرهای نجف، بغداد و بصره سرمایه‌گذاری‌های خوبی انجام داده‌اند.
در زمینه سیاحت و زیارت هم دو طرف را برای كمك به این امر تشویق كرده‌ام. سال گذشته به جز افرادی كه از عراق برای دیدن شهرهای دیگر به ایران سفر میكنند، دو میلیون نفر صرفا جهت زیارت مشهد مقدس وارد ایران شدند. همچنین سركنسولگری این امكان را در اختیار ما قرار داده كه بتوانیم ویزا برای تمام شهروندان خراسانی جهت زیارت عتبات عالیات در عراق صادر كنیم. سال گذشته فقط در ایام اربعین، 300هزار ویزا صادر كردیم.
در مصاحبه‌های قبلی‌تان اظهار امیدواری كرده بودید كه در مورد زائران ایرانی مساله صدور ویزا حذف شود. این امر امكانپذیر است؟
چرا ممكن نباشد؟ مشكل اصلی در این میان مساله امنیت است. در حال حاضر با وجود مسئله ویزا، مشكلات اداری، شاهد رفت و آمد زائران میلیونی از هر دو كشور ایران و عراق هستیم. اگر مشكلات ویزا برداشته شود این میزان افزایش پیدا خواهد کرد ولی در شرایط به شدت امنیتی کنونی این امر مشكل‌ساز خواهد بود.
صدور ویزا بیشتر به‌منظور تنظیم و كنترل تعداد زائران و خدماتی كه به آنها ارائه خواهد شد صورت میگیرد. اگر قرار باشد این قضیه آزاد باشد به علت شلوغی بیش از حد، خدمات‌رسانی با مشكل مواجه خواهد شد.
برای اربعین امسال چه تعداد ویزا صادر خواهید کرد؟
شرایط امسال با سال گذشته كاملا متفاوت است و سفرها منحصر به دو شهر كربلا و نجف خواهد بود. همینطور به دلیل شرایط امنیتی و احتمال انفجارهایی كه صورت میگیرد شاید زائران نتوانند به كاظمین سفر كنند. زائران ایرانی هم خودشان در این شرایط كمتر مایل به سفر هستند.
البته ویزای انفرادی هم صادر می‌كنیم اما توصیه‌مان سفر با سازمان حج و زیارت و كاروان‌های محافظت‌شده است. با این وجود پیش‌بینی می‌شود تعداد زائران با نزدیك شدن به اربعین بیشتر شود. چون سال گذشته از منطقه شلمچه به بعد زائران ایرانی در پیاده‌روی با زوار عراقی همراه شده بودند.
یكی از کارهای خوبی که شما انجام داده اید این بود كه سعی كردید شهرداران كربلا، بغداد و كاظمین را به شهر مشهد دعوت كنید تا همكار‌های مابین شهرداری‌ها افزایش پیدا كند. در این زمینه چه برنامه‌هایی برای آینده دارید؟
شهردار بغداد و هیئت همراه به دعوت شهردار مقدس به این شهر سفر كردند و یادداشت‌های تفاهمی بین شهرداری كاظمین و مشهد برای استفاده از خدمات یكدیگر و تبادل تجربیات امضا شد. شركت “كاوش پی” كه در مشهد فعال است و شرکت با تجربه هم می باشد، طی تفاهمنامه‌ای از كارمندان شهرداری بغداد برای گذراندن دوره‌های آب و فاضلاب، جمع‌آوری و بازیافت زباله‌ها دعوت به عمل آورد. هیاتی نیز از استانداری نجف، كربلا و نیز استان میسان، دیدارهایی با مسئولان در مشهد مقدس داشتند.
همكاری و سرمایه‌گذاری هیئت تجاری در عراق هم جزو برنامه‌هایتان هست؟
بله، در حال حاضر اكثر محصولات تولید کنندگان و صنعتگران ایرانی در شهرهای مختلف عراق موجود است.
ایران بیش از 1400 كیلومتر مرز مشترك با عراق دارد و بیشتر استان‌های غربی ایران با استان‌ها شرقی عراق هم‌مرز هستند. كل حجم مبادله سالانه بین ایران و عراق حدود 10 تا 12 میلیارد دلار است.
معاون رئیس‌جمهوری ایران اعلام كرده كه در نظر دارند حجم مبادلات به رقم 30 میلیارد دلار افزایش پیدا كند كه اگر هم این امر محقق شود باز هم در زمینه مبادله با عراق کشور تركیه رتبه اول را خواهد داشت.
فعالیت ترك‌ها به این صورت است كه خودشان با ورود به شهرهای مختلف نیاز این شهرها را سنجیده و وارد عمل می‌شوند. با وجود شرایط فعلی و اینكه داعش به مرزهایشان نزدیك است، حتی مواد اولیه موردنیازشان را از طریق ایران وارد كرده و همچنان به كارشان ادامه میدهند. اما ایرانی‌ها یك مقدار تنبل هستند و منتظر می‌مانند كه مناقصه را برایشان بیاورند و فقط امضا كنند و سپس با خواهش شروع به كار نمایند. در هر حال با وجود همه گرفتاری‌ها هنوز حجم تجاری تركیه با عراق از حجم تجاری ایران با عراق بالاتر است.
امیدوارم چنین همتی در ایرانیان هم به وجود بیاید.
انشاءالله كه همینطور باشد. در حقیقت موانعی در این میان وجود ندارد و قوانین تشویق‌كننده ایی هم برای سرمایه‌گذارانی که به این كار تمایل داشته باشند وجود دارد و ایرانیان از نظر راه‌های ارتباطی، وسایل حمل و نقل و شرایط جغرافیایی نزدیك‌ترین افراد به ما هستند و همه شرایط برای سرمایه‌گذاری فراهم است. تنها تفاوت در كار، كیفیت شركت‌های مختلف نسبت به یکدیگر است.
موضوع دیگری که در روابط بین دو کشور قابل طرح است بحث تبادلات علمی و دانشگاهی است. چه برنامه‌هایی درباره گسترش تبادلات علمی مابین دو کشور در دستور كار دارید؟
توافقنامه‌ای بین وزارت علوم ایران و وزارت آموزش عالی عراق در این خصوص وجود دارد. در سال گذشته شاهد افزایش دانشجویان عراقی در تمام دانشگاه‌های ایران بودیم.
دانشگاه فردوسی مشهد از طریق آموزش عالی هم افرادی كه بورسیه هستند را قبول می‌كند و هم كسانی كه با هزینه شخصی خودشان در ایران ادامه تحصیل میدهند.
چندی پیش هم بازدیدی از دانشگاه فردوسی و جهاد دانشگاهی داشتم و از پیشرفت‌های حاصله در این دانشگاه‌ها مطلع شدم. همچنین بنا به دعوت ریاست محترم دانشگاه امام‌رضا (ع) بازدیدی از این دانشگاه داشته ام و از رشته‌هایی كه در این دانشگاه تدریس می‌شود مطلع شدم.
ماه گذشته با وزیر آموزش عالی عراق كه برای زیارت به مشهد مقدس آمده بود صحبت كردم و جزئیات كار این دانشگاه را برای وی توضیح دادم؛ همچنین از رشته‌ای صحبت شد به نام “اداره اماكن مقدسه” كه منحصر به فرد بوده و در عراق این رشته وجود ندارد.
البته تعداد دانشجویان عراقی در ایران كم نیستند. برای مثال خواهرزاده و برادرز‌اده‌ام بورسیه تحصیل در ایران را دریافت كردهاند، اما تقسیم‌بندی دانشجویان براساس خواست خودشان نیست و در دست وزارت علوم ایران است كه دانشجویان را براساس تخصصشان در شهرهای مختلف تقسیم می كند.
خوشحال هستیم كه بستگان شما هم در ایران حضور دارند
حتی تعدادی از افراد خانواده ما در آبادان و خرمشهر زندگی میكنند.
با این تفاسیر در صورت كنكاش بیشتر در خانواده شما شاید به این نتیجه برسیم كه شما اصالتا ایرانی هستید!
ما سید هستیم و جد ما هم محمد رسول‌الله(ص) است. در زمان حجاج تمام سیدها به سمت ایران فرار كردند كه مهد تشیع است. خزاعه فامیلی عربی است اما من در اطراف نیشابور روستایی را دیدم كه فامیلشان خزاعه بود و به زبان عربی صحبت می‌كردند. در دوره اخیر هم صدام 500هزار عراقی را به اتهام ایرانی بودن آواره كرد كه در میان آنها بزرگترین شاعر عرب به نام محمدمهدی جواهری همراه خانواده‌اش از عراق اخراج شد.
آماری از پناهجویان عراقی كه در دوره حكومت صدام به ایران مهاجرت كردند در اختیار دارید؟
همه دفاتر و پرونده‌ها موجود است و می‌توان این آمار را به دست آورد.
اطلاع دارید چه تعداد تبعه عراقی در شهر مشهد زندگی میكنند؟
حدود 3500 تا 4000 عراقی در مشهد زندگی میكنند. اكثر این خانواده‌ها از طرف مادر ایرانی و پدر عراقی هستند و پدر در رفت و آمد است یا بعضا مقیم هستند.
این افراد برای رفت و آمد بین دو کشور با مشكلی مواجه نیستند؟
گروهی از كسانی كه توسط صدام آواره شدند واقعا ایرانی بودند و بعد از برگشتن به ایران شناسنامه ایرانی گرفتند. تعدادی دیگر از ترس رژیم بعثی به ایران فرار كردند و در حال حاضر تعدادی از این افراد به عراق برگشت اند اما تعدادی دیگر هنوز در ایران زندگی میكنند. گروه دیگری نیز هستند كه جزو اسرای عراقی جنگ ایران و عراق بودند که بعد از تبادل اسرا به ایران پناهنده شدند و حاضر به برگشتن به عراق نیستند. آنها هم با زنان ایرانی ازدواج كردند و بچه‌دار شده اند. این افراد اكثرا از سپاه بدر هستند كه ماندگار شدهاند.
تمهیداتی برای برطرف شدن مشكل رفت و آمد این افراد اندیشیده‌اید؟
كسانی كه در عراق مدرك شناسایی دارند گذرنامه عبور موقت دریافت كرده و مشكلی در این زمینه ندارند. كسانی كه مایل به اقامت در ایران هستند هم مشكلی ندارند و ایران نیز این اجازه را به آنها داده است.
طی سال‌های گذشته بسیاری از مقامات عراقی به شهر مشهد سفر داشته اند. آیا برنامه ایی برای گسترش مناسبات سیاسی در نظر دارید؟
البته هیچ یک از وزرای عراقی نیست كه به مشهد سفر نكرده باشد. منتها اكثرا برای امضای یادداشت تفاهم به تهران سفر می کنند و بعد برای زیارت به مشهد مقدس می آیند حتی وزیر دفاع عراق كه اهل سنت هم هست، بعد از اینكه با وزیر دفاع ایران در تهران تفاهم نامه هایی را امضا كرد به اتفاق همراهان برای زیارت به مشهد مقدس آمدند. آخرین دیدار از مشهد از طرف هیئت رسمی هم مربوط به جناب آقای نوری المالكی نخست‌وزیر محترم وقت بوده است.
البته معاون رئیس‌جمهور، وزیر آموزش عالی و وزیر جوانان عراق نیز در مشهد حضور داشته اند. به جز این افراد وزیر دادگستری و رئیس قوه قضاییه هم برای زیارت مشهد مقدس به ایران سفر كردهاند. همینطور وزیر نفت عراق هم توافقنامه نفتی ایران و عراق را در مشهد امضا كرده است.
در پایان اگر صحبتی برای مخاطبان آوا دیپلماتیک دارید بفرمایید.
به نوبه خودم از حضور شما متشکرم و بابت اینکه تقبل زحمت کرده اید و برای انجام این مصاحبه از تهران به مشهد سفر کردید تشكر می‌كنم. از كنسولگری مشهد هم كمال تشكر را دارم. این دیدارها و مصاحبه‌ها خیلی مهم است چون به افكار عمومی در جهت بسیج مردم برای مبارزه با مشكلات موجود به‌خصوص معضل تروریسم کمک می کند.
گفتگو از: محمدرضا نظری
