سانیکیدزه از سال 1985 در موسسه شرق شناسی دانشگاه ایلیای گرجستان مشغول به کار است و از سال 2003 مدیر این موسسه می باشد. وی همچنین در دانشگاه های “برکلی” کالیفرنیا، “سوربن 3” و “سوربن 4” پاریس، “هوکایدوی” ژاپن و “اوزاکای” ژاپن به عنوان محقق فعالیت داشته و بارها برنده بورسیه ها و جوایزی از موسسات و دانشگاه ها معتبر شده است. وی همچنین عضو انجمن های تحقیقات خاورمیانه و آفریقا، انجمن بین المللی جوامع ایرانی، انجمن بین المللی ایران شناسی و جامعه مطالعات مرکز اوراسیا نیز می باشد. سانیکیدزه در سال 2012 جایزه بین المللی “فارابی” را بخاطر تحقیقاتش پیرامون ایران شناسی و اسلام شناسی، به خود اختصاص داده است.
گفتگوی اختصاصی آوا دیپلماتیک با گیورگی سانیکیدزه
استاد تمام و مدیر موسسه شرق شناسی دانشگاه ایلیای گرجستان
شما ریاست انستیتو خاورشناسی گرجستان را بر عهده دارید. این مرکز مطالعاتی با چه هدفی تاسیس شده است؟
انیستتو خاورشناسی گرجستان در سال 1960 تاسیس شد. این موسسه مهمترین مرکز تحقیقاتی گرجستان در گرایش های مختلف حوزه مطالعات خاورمیانه است. مهمترین حوزه های تحقیقاتی این موسسه عبارتند از:
زبانشناسی، ادبیات، فرهنگ، تاریخ و سیاست کشورهای ناحیه قفقاز و خاورمیانه و نیز بررسی تعاملات تاریخی، فرهنگی گرجستان با خاورمیانه و جوانب مختلف روابط شرق و غرب.
بخش های مختلف این موسسه عبارتند از: 1) زبانهای باستانی خاورنزدیک 2) مطالعه زبان های سامی 3) زبان های هندو ایرانی 4) ادبیات فارسی 5) مطالعات ترکی 6) تاریخ قرون وسطی در خاورمیانه 7)تاریخ معاصر و سیاست های خاورمیانه 8) مطالعات بیزانسی 9) لابراتوار آواشناسی عمومی و رده شناسی زبان های شرقی
نشریات و گاهنامه های این مجموعه عبارتند از: نشریه خاورمیانه و گرجستان، نشریه مطالعات سامی، پژوهش های رده شناسی (همه به زبان گرجی و با خلاصه های انگلیسی)، شرق شناسی (چندزبانه)
تا چه اندازه فعالیت این انستیتو به مطالعات درباره ایران اختصاص دارد؟
ایرانشناسی یکی از اصلی ترین حوزه های تحقیقاتی در این موسسه است. تحقیق در این حوزه در گروه های آموزشی برنامه ریزی شده است که زبان های هندو ایرانی، ادبیات فارسی، تاریخ قرون وسطی در خاورمیانه، تاریخ معاصر و سیاست های خاورمیانه را شامل می شود. محققان این انستیتو آثار علمی متعددی را در این حوزه ها منتشر کرده اند. در میان آنها می توان از کتاب گرجستان در میان ایران و اروپا، چاپ پاریس 2009 و ویژه نامه “گرجستان و ایران” در مجله مطالعات ایرانی در سال 2008 نام برد.
ایرانشناسی در گرجستان بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شاهد چه تغییراتی بوده است؟
در گرجستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تغییرات مهمی در حوزه مطالعات ایرانشناسی ایجاد شد. امروزه امکان تعامل و تماس مستقیم با همکاران خارجی (بخصوص ایرانیان) وجود دارد و می توان در مراکز مختلف مطالعات ایران در سراسر جهان فعالیت کرد و در جلسات علمی بین المللی شرکت داشت و آثار مختلفی را در خارج از کشور به چاپ رساند. البته در دوران حکمفرمایی اتحاد جماهیر شوروی امکان چنین فعالیت هایی نبود.
حضرتعالی درباره تاریخ ایران فعالیت های گسترده ایی داشته اید. چه انگیزه ای باعث شد به این حوزه گرایش پیدا کنید؟
من از همان سال های اول تحصیل در دانشگاه به تاریخ ایران علاقمند شدم، دلیلش غنای تاریخ ایران است که در جهان اسلام و در کل دنیا همتایی ندارد، و در عین حال علاقه من به مختصات تحولات تاریخی در ایران و مهم تر از همه، قرن ها ارتباط تاریخی و فرهنگی میان ایران و گرجستان بوده است.
چه عواملی باعث شد تا به مطالعه درباره ساختار سیاسی و دینی ایران علاقه مند شوید؟
خصوصیت ویژه تاریخ ایران، ناشی از نقش بسیار مهم نهادهای مذهبی و فعالیت های سیاسی در آن است و به همین دلیل مسائل بسیاری وجود دارند که باید در آینده مورد مطالعه قرار بگیرند.
با توجه به اینکه در زمینه جنبش تنباکو و آغاز مشروطه در ایران پژوهش هایی داشته و آثاری نیز منتشر کرده اید، تا چه اندازه جایگاه روحانیون شیعه و شخصیت های مذهبی را در تغییر روند تاریخی ایران اثر گذار می دانید؟
همانطور که قبلا هم گفتم، خصوصیت ویژه تاریخ ایران این است که روحانیون شیعه در آن نقش مهمی دارند. روحانیون شیعه در تحرکات و مبارزات تاریخ معاصر ایران، بخصوص در دوران جنبش تنباکو و انقلاب مشروطه نیروی رهبری همیشگی بوده اند.
شما بر روی انقلاب ایران نیز کار مطالعاتی انجام داده اید. این انقلاب چه تاثیری بر روی تحولات خاورمیانه داشته است؟
انقلاب اسلامی ایران به تمام دنیا نشان داد که منطقه خاورمیانه مختصات متفاوتی با مناطق مختلف جهان دارد و روش پیشرفت و تحول مخصوص به خود را دارد. باید به این موضوع توجه داشته باشید که پاسخ دادن به این سوال در مجال کم با توجه به اهمیت این رویداد بسیار مهم مشکل است.
به عنوان یک پژوهشگر با علایق تاریخی و سیاسی، جایگاه ایران را در تحولات خاورمیانه چگونه ارزیابی می کنید؟
ایران در شرایط کنونی بدون شک قدرت برتر منطقه خاورمیانه است و مسائل مختلف مربوط به وضعیت سیاسی در منطقه به رویکرد ایران درباره آن ها بستگی دارد.
به عنوان یک کارشناس خاورمیانه کدام ویژگی ایران، این کشور را از سایر کشور های منطقه متمایز می کند؟
ایران در مقایسه با چندین کشور دیگر منطقه، تاریخ غنی و خاص خودش را دارد. شاید ایران را بتوان اولین کشور سیاسی دنیا دانست چون در این کشور مذهب شیعه مذهب رسمی است و به همین لحاظ با دیگر کشورهای منطقه تفاوت دارد. به علاوه باید توجه داشت که گستره میراث فرهنگی ایران در منطقه بی همتاست.
حضرتعالی در سال 1389 برای شرکت در” نشست علمی اسلام و مسلمانان در گرجستان” به ایران سفری داشتید. سرفصل هایی که در این گفتمان مطرح کردید شامل چه موضوعاتی بود؟
من به شاخصه ها و ویژگی های اسلام و نیز به اقلیت های مذهبی در گرجستان پرداختم و همینطور به مناسک مذهبی خاص گروه های مسلمانان در گرجستان اشاره کردم.
شما بر روی نحوه حضور اسلام در گرجستان و همینطور اتحادیه جماهیر شوروی کار مطالعاتی انجام داده اید. اسلام در این منطقه با سایر نقاط جهان چه وجه تمایزی دارد؟
گرجستان همواره کشوری چند قومی و چند مذهبی بوده است. در دوران شوروی با تبلیغات ضد دینی، اجازه مطالعه عمیق در حوزه مذهب و گروه های مذهبی داده نمی شد اما امروزه محققان گرجی امکان تحقیق در این حوزه را پیدا کرده اند. هم اکنون آثار زیادی درباره اسلام و مسلمانان در گرجستان چاپ شده است. رویکرد های متدولوژیک در این آثار تفاوتی با رویکردهای تایید شده در دنیای پژوهش های امروزی ندارند، اما کار محققان گرجی یک خصوصیت دارد و آن این است که از اسلام و خصوصیات اسلامی تاثیر گرفته است.
با توجه به افزایش خشونت در خاورمیانه، آیا می توان وقوع بحران های مشابهی را در قفقاز پیش بینی کرد؟
من نمی توانم پیش بینی کنم که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد اما اگر تنش های سیاسی اجتماعی را در منطقه قفقاز در نظر بگیریم، نمی توان احتمال و خطر بروز خشونت در منطقه را نادیده گرفت.
با توجه به حرکت های افراط گرایی که به نام دین در خاورمیانه و بخصوص در عراق روی می دهد تحلیل شما از این تحولات چیست؟
اول از همه اینکه امروزه افراط گرایی در عراق و سوریه فقط معضل منطقه نیست بلکه مشکل کل دنیاست. من فکر می کنم که این مشکل ناشی از اشتباهات قدرت های بزرگ دنیا در سیاست های خود در قبال این کشورهاست. آنها تلاش کردند که دولت های جدیدی “ایجاد” کنند که با ایدئولوژی ها و اولویت های سیاسی خودشان هماهنگ باشد اما خصوصیات منطقه را در نظر نگرفتند.
ریشه فکری افراط گرایی داعش توسط کدام مراکز فکری پشتیبانی و حمایت می شود؟
این سوال پیچیده ای است. من صرفا می توانم تاکید کنم که مثل وضعیت غرب، در خاورمیانه هم نیروهای موثر و با نفوذی وجود دارند که تلاش کرده اند از داعش برای اهداف و اولویت های سیاسی خود استفاده کنند.
آیا پیوند معناداری بین تفکر نیروهایی همچون داعش با سایر پیکارجویان مانند مبارزین چچنی وجود دارد؟
می دانیم که در میان جنگجویان داعش شهروندانی از کشورهای مختلفی دنیا هم دیده می شوند، اما چچنی ها به خاطر سابقه مقاومت گذشته خود در برابر ارتش روسیه، باتجربه ترین نیروهای داعش به شمار می آیند. به نظر من درگیری روسیه در چچن باعث گسترش ایدئولوژی های افراطی در میان این جنگجویان شده است.
تا چه اندازه بحران بین روسیه و اوکراین می تواند منجر به افزایش خشونت دامنه دار در این منطقه جهان شود؟
فکر نمی کنم که بحران اوکراین به طور مستقیم تاثیری بر شرایط خاورمیانه داشته باشد اما در دنیای جهانی شده امروزی نمی توان مدعی شد که این بحران هیچ اثری بر دنیا و حتی خاورمیانه نخواهد داشت.
از دیدگاه شما تلاش گرجستان برای عضویت در ناتو چه تاثیری بر روابط این کشور با روسیه و آمریکا خواهد داشت؟
سیاست روسیه در قبال گرجستان را می توان تهاجمی در نظر گرفت. روسیه منطقه گرجستان را ابتدا به خاک خودش ملحق کرد و پس از آن “استقلال” آن را اعلام کرد. من فکر می کنم که اگر سیاست های روسیه در قبال گرجستان در بیست سال گذشته واقع بینانه تر و دوستانه تر بودند، هیچ مشکلی در روابط میان این دو کشور به وجود نمی آمد. خواسته گرجستان مبنی بر عضویت در ناتو ناشی از اشتباهات سیاسی روسیه است.
گفتگو از: محمدرضا نظری
