کشور اسلوونی به دنبال یک فرآیند سه ساله دیپلماتیک توانست روز جهانی زنبور عسل را در سازمان ملل متحد به ثبت برساند و با ثبت این رخداد بین المللی، ۲۰ می هر سال، صیانت و حفاظت از موجودات گرده افشان در جهان بویژه زنبور بیش از پیش مورد توجه کشورها قرار می گیرد. به همین مناسبت فرصتی فراهم شد با سفیر اسلوونی در ایران، پیرامون اهمیت مقولوله زنبورداری و استفاده بهینه از محصولات زنبور عسل گفتگوی مبسوطی داشته باشم که در ادامه می خوانید.
گفتگوی اختصاصی آوا دیپلماتیک با
خانم کریستینا رادی، سفیر اسلوونی در ایران
جشن روز جهانی زنبورعسل با چه هدفی در ایران برگزار شد؟
جشن روز جهانی زنبور عسل به اهمیت این جاندار به عنوان یک گرده افشان در مبحث تنوع زیستی و امنیت غذایی می پردازد. این روز همچنین نگاه متمرکزتری به ضرورت این موضوع و رفع چالشهای موجود ناشی از کاهش جمعیت زنبورهای عسل دارد.
در طول سالهای اخیر، زنبورهای عسل و دیگر گرده افشان ها در معرض خطر فزاینده ای بوده اند که عمدتاً از تغییرات موجود در مصارف و ساختار زمین، اقدامات گسترده کشاورزی، کشت تک محصولی، ظهور آفات و بیماری های جدید، استفاده از سموم و تغییرات اقلیمی نشأت می گیرد همینطور در جریان سیلاب های اخیر ایران، زنبورها و کندوهایشان در بسیاری از استانها دچار آسیب جدی شدند.
هدف از برگزاری جشن روز جهانی زنبور عسل، افزایش آگاهی نسبت به اهمیت زنبور عسل و محصولات آن و نیز، تلاش برای حفظ این جاندار و صنعت زنبورداری است. هدف اسلوونی کمک به همکاری های بین المللی برای برخورد با چالشهای جهانی امنیت غذایی، ریشه کن نمودن گرسنگی و سوءتغذیه و حفظ محیط زیست در برابر تخریب هرچه بیشتر تنوع زیستی و فرسایش اکوسیستمها است.
روز جهانی زنبور عسل فرصتهای بسیاری را جهت تقویت همکاری میان اسلوونی و ایران فراهم می کند.
اسلوونی برای تصویب روز جهانی عسل در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، چه مسیری را طی کرده است؟
در سال 2006، به ابتکار انجمن زنبورداری اسلوونی و وزارت کشاورزی، جنگلداری و غذای جمهوری اسلوونی، ما برنامه ترویجی-آموزشی را در مهدکودک ها و دبستانها آغاز کردیم که صبحانه عسل سنتی اسلوونیایی، نام داشت. این کارزار گام را از تمام انتظارات ما فراتر نهاد، چراکه نتایج تحسین برانگیزی را به ارمغان آورد. در کنار همه این دستاوردها، کودکان و بطور غیرمستقیم همه جامعه اسلوونی شانس با زنبورداری اسلوونی، اهمیت زنبور عسل و مصرف محصولات آن به طور کامل آشنا شدند.
بر مبنای اقدامات صحیح صورت گرفته از سوی اسلوونی، طرح صبحانه عسلی اروپایی در مارس 2014 در شورای کشاورزی و شیلات در بروکسل به مرحله عملیات رسید و مورد استقبال بسیاری از وزرای اروپایی و کمیسیون کشاورزی واقع شد.
هم اکنون طرح صبحانه عسلی اروپایی در سرتاسر اروپا ترویج یافته است و بجز کشورهای عضو اتحادیه اروپا، کشورهای داوطلب برای پیوستن به اتحادیه اروپا و کشورهای ثالث نیز علاقمندی خود را ابراز کرده اند.
در طول سالهای گذشته و در سطوح بین المللی، فعالیت هایی در حوزه زنبور عسل و زنبورداری صورت گرفته است و اسلوونی به عنوان مکانی ویژه که اهتمام خاص به این مقوله دارد شناخته می شود. از این رو، در آوریل 2015، دولت اسلوونی تصمیم گرفت تا این فعالیت ها را هرچه بیشتر به روز نماید و طرحی را برای ارتقای جایگاه روز زنبور عسل در چارچوب فعالیت سازمان ملل پیشنهاد دهد. با همکاری انجمن زنبورداری و دیگر نهادها، دولت تلاش کرد تا این روز را گرامی بدارد که در این فرایند، سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل، فائو، نیز از آن حمایت کرد.
اسلوونی پیشنهاد داد تا این روز در ماه مه قرار گیرد زیرا زنبورهای عسل نورث همپشایر فعال هستند و تولید مثل می کنند و نیز، ضرورت گرده افشانی در بالاترین میزان قرار دارد.
اسلوونی لابی بسیار زمانبری انجام داد تا این طرح حمایت 115 کشور دیگر را در قالب قطعنامه ای جهت گرامیداشت روز جهانی زنبور عسل در 20 مه کسب نماید.
در اسلوونی، روز بیستم مه، روز تولد آنتون یانشا (1734-1773)، پیشگام زنبورداری مدرن است. یانشا نخستین مدرس زنبورداری نوین در جهان است. وی در سال 1770 به نخستین مدرس سلطنتی زنبورداری از سوی ملکه ماریا ترزا منصوب شد و همینطور به ریاست نخستین مدرسه زنبورداری در وین گماشته شد. در واقع با تکیه بر سنت صدساله زنبورداری، یانشا پایه گذار زنبورداری مدرن شد.
در دسامبر 2017، مجمع عمومی سازمان ملل طرح اسلوونی برای اعلام 20 مه به عنوان روز جهانی زنبور عسل را تصویب کرد. این قطعنامه کشورهای عضو سازمان ملل را به «گرامیداشت روز جهانی زنبور عسل از طریق آموزش و فعالیت های آگاهی بخش در خصوص اهمیت زنبور عسل و دیگر گرده افشانها، تهدیدهای پیرامونشان و نقش آنان در توسعه پایدار» فرا می خواند.
برای آگاهی بخشی درباره اهمیت زنبورعسل و حمایت از صنعت زنبورداری و تاثیرات مهم گرده افشانی در توسعه پایدار کشاورزی و تامین غذا، چه تلاش هایی اسلوونی انجام داده است؟
اسلوونی تأکید مضاعفی بر اهمیت زنبور عسل دارد و برنامه ها یا اقدامات متعدد ملی، اروپایی و فائو را که مرتبط با زنبورداری است، در دستور کار خود قرار داده است. اسلوونی زادگاه زنبورهای عسل کارنیولان است و نزدیک به 8 هزار زنبوردار یا به عبارت دیگر، به ازای هر 1000 نفر، 4 زنبوردار دارد که این موضوع اسلوونی را ملتی زنبوردار جلوه می دهد. به عنوان کشوری با ریشه های دیرینه در حوزه زنبورداری، ما تجربیات و دانش خود را برای کمک به توسعه و کشاورزی پایدار و پیشرفت دیگر کشورها در این قلمرو به اشتراک می گذاریم.
تا چه اندازه مقوله زنبورداری منجر به تقویت همکاری های دو جانبه ایران و اسلوونی شده است؟
ما به ترویج اهداف روز جهانی زنبور عسل، از جمله آگاهی بخشی نسبت به اهمیت گرده افشان های وحشی و زنبورداری، توجه ویژه ای داریم. در این راستا، ما یکی از کندوهای مرسوم در اسلوونی را در باغ سفارت قرار داده ایم که تیره زنبورهای اسلوونیایی و ایرانی را در خود دارد و نه تنها نزد زنبورداران ایرانی شناخته شده بلکه الهامبخش زنبورداری شهری است.
ما همچنین مشغول ساماندهی و برگزاری کارگاه و صبحانه عسلی اسلوونیایی به عنوان یک کارزار آموزشی-ترویجی در کودکستانها و دبستانهای تهران هستیم. در ادامه تلاش برای نزدیک سازی کودکان ایرانی و مبحث زنبورداری، ما کتاب بوفالو و گل لیلیوم را (که در آن زنبور عسل دنیا را نجات می دهد) با تم داستانی شاه پریان چاپ کردیم که به سه زبان اسلوونیایی، فارسی و انگلیسی منتشر شد.
بسیاری از زنبورداران ایرانی برنامه دارند تا به دوره آموزشی آکادمی بین المللی زنبورداری اسلوونی بیایند؛ دوره ای که پاسخی به نیاز فزاینده در خارج از کشور برای دستیابی به دانش زنبورداران اسلوونیایی است. آنها همچنین در دیگر برنامه های گوناگون زنبورداری در اسلوونی شرکت خواهند کرد.
با توجه به سیل های ویرانگر اخیر در ایران، می خواهم بر تمایل زنبورداران اسلوونیایی برای کمک به همکاران ایرانی خود در استانهای آسیب دیده تأکید نمایم. زنبورداران اسلوونیایی با همکاری دولت اسلوونی حاضر به تحویل تیره های زنبور عسل و زنبورهای ملکه هستند که می تواند به بازیابی زنبورداری ایرانی در اکثر استانهای آسیب دیده کمک کند.
تمرکز اسلوونی در روز جهانی زنبور عسل امسال بر توانمند سازی زنان از طریق زنبورداری است. در این راستا، سفارت ما با همکاری شرکای ایرانی خود و دفاتر سازمان ملل در تهران مشغول ساماندهی چندین کارگاه زنبورداری برای دختران پناهجوی افغان در ایران است. ما قویاً بر این باور هستیم که این دوره های فنی و حرفه ای می توانند این گروه حساس از پناهجویان را به دانش و مهارت ضروری برای زندگی مستقلشان مجهز کند که احتمالاً در کشورشان به کار می آید. ما با این طرح ها می توانیم به شرکای ایرانیمان برای کاهش بار مراقبت از پناهجویان افغان در ایران کمک کنیم.
از محصولات زنبور عسل در صنایع از جمله غذا، دارو، لوازم آرایشی استفاده می شود در این موضوعات بین دو کشور چه همکاری هایی در جریان است؟
صادرکنندگان اسلوونیایی به همکاری با ایران در حوزه محصولات زنبورعسل که در صنایع مختلف از جمله غذا، داروسازی، لوازم آرایشی و تجهیزات زنبورداری کاربرد دارد، تمایل دارند. ما در حال بررسی امکان امضای تفاهمنامه همکاری میان دو کشور در بخشهای کشاورزی و غذا هستیم و باور داریم نهادهای ایرانی سبب تسریع فرایند صدور مجوزهای لازم برای همکاری های متقابل در این زمینه خواهند شد.
یک آکادمی بین المللی پرورش زنبورداری در اسلوونی وجود دارد که زنبوران ایرانی نیز می توانند در برنامه های آموزشی این مرکز شرکت کنند. آیا تا کنون دعوتی از زنبورداران ایرانی انجام شده است؟
با اعلام روز جهانی زنبور عسل و تمایل رو به رشد به دانش و همینطور آموزش زنبورداری، دولت اسلوونی آکادمی بین المللی زنبورداری را در کشور تأسیس کرد. رسالت اصلی این آکادمی که بخشی از انستیتو کشاورزی اسلوونی است، به بهبود دانش در زمینه زنبورداری در صحنه بین المللی، ترویج زنبورداری، تنوع زیستی، گردشگری، بهبود فرصتهای شغلی و آگاهی بخشی نسبت به اهمیت زنبورعسل و گرده افشانها معطوف می شود.
برایم جای خشنودی است که به اطلاعتان برسانم که همکاری میان کارشناسان اسلوونیایی و ایرانی در حوزه زنبورداری از پیشرفت خوبی برخوردار است. بسیاری از زنبورداران ایرانی قصد شرکت در کلاسهای آکادمی زنبورداری اسلوونی را دارند و در برنامه های گردشگری و رفاه زنبور عسل که کمک شایانی به توسعه پایدار گردشگری سبز می کند، شرکت خواهند کرد.
زنبورداران ایرانی بسیار مشتاق دستیابی به دانش، فناوری و تجهیزات تخصصی زنبورداری اسلوونی هستند و از این رو، ما به همکاری با شرکای ایرانی خودمان در حوزه های مختلف، از جمله برگزاری کارگاههای مختلف در ایران با حضور مربیان اسلوونیایی، ادامه خواهیم داد.
زنبورداران و تولیدکنندگان عسل ایرانی بزودی در ماه ژوئن فرصت حضور در سخنرانی های متخصصان اسلوونیایی را خواهند داشت تا از این طریق با روشهای اسلوونی برای زنبورداری با تمرکز ویژه بر سرفصلهای سلامت آشنا شوند.
همچنین، می خواهم اعلام کنم که رئیس انجمن فدراسیون بین المللی زنبورداری، دکتر پیتر کازموس در تاریخ 22 و 23 ژانویه سال آینده در کنگره های بین المللی و ملی زنبورداری در کرج حضور خواهد داشت.
گردشگری زنبورعسل بخش عمده ای از صنعت گردشگری در اسلوونی است. این نوع گردشگری چه ابعادی را در بر می گیرد؟
گردشگری زنبور عسل، مبحثی بدیع و منحصر به اسلوونی است، چراکه این کشور نخستین و تنها کشوری است که ارائه دهندگان این نوع گردشگری را تأیید صلاحیت می کند. گردشگری زنبور عسل رویکرد جدیدی از سفر توأم با آگاهی زیست محیطی را فراهم می کند و شما را به سفری به اعماق دنیای شگفت انگیز زنبورهای عسل می برد؛ دنیایی که شما را با میراث فرهنگی و زیبایی طبیعی آشنا می سازد. کشور اسلوونی با فرهنگ منحصر بفرد و ریشه دار زنبورداری از طریق گردشگری زنبور عسل، نخستین تعطیلات از این قبیل را با تأثیرات مثبت متعاقب آن رقم می زند.
این تجربه گام را فراتر از زنبورداری می نهد و فرصتی را برای انس گرفتن با طبیعت، فرهنگ و سنت های اسلوونی، غذاهای بی نظیر و مردم خونگرم آن فراهم می سازد. علاوه بر نمایش سنت و فرهنگ زنبورداری و ایجاد فرصتی برای آشنایی با اقدامات منحصربفرد زنبورداری، هدف افزایش آگاهی نسبت به اهمیت زنبور عسل نزد بشریت، تقویت دانش درباره استفاده و تأثیر محصولات زنبور عسل، درمان عسل-محور و بهبود سلامت مردم است.
در چارچوب گردشگری زنبورعسل، گردشگران می توانند محصولات آن را که برخی مصارف پزشکی دارند را امتحان نمایند؛ این محصولات شامل موم تازه با عسل می شود.
گردشگران می توانند از غذاهای مرتبط با این صنعت لذت ببرند و در کارگاههای پخت و پز، پخت نان و شیرینی با عسل شرکت نمایند. یکی دیگر از تفریحات آنان، تجربه شمع های مومی یا آرایش نمای جلویی کندوها است.
رفاه ناشی از زنبور عسل یک فلسفه و طریق زندگی است که بر ایجاد رضایت جسمی و روحی متمرکز است؛ این طریق آشکار می سازد که چگونه می توانید بدن، ذهن و روحیه خود را در لوای دانش و استفاده از محصولات زنبور عسل تقویت کنید. با آموزش و درمان که محصولات طبیعی و ساخت بشر را با یکدیگر می آمیزد، برنامه های رفاه زنبور عسل در اسلوونی سلامت و تعادل در زندگی را به همراه توسعه و بهبود روابط به ارمغان می آورد.
عطر کندویی که زنبورداران بهنگام کار یا استراحت در کندوهای بزرگ استشمام می کنند، خوشایند و مفید است. بخاطر همین چرخه معطر در هوا، کندوهای بزرگ ریزاقلیمهای مختلص به خود را ایجاد می کنند که بر سیستم تنفسی انسان و سلامت او اثر می گذارد. بنابراین، برخی زنبورداران تخت خواب خود را در نزدیکی کندو می گذارند و بدین ترتیب، کندوی زنبور عسل را به سالنی برای درمان و تمدد اعصاب تبدیل می کنند.
استفاده مرتب از عسل و دیگر محصولات زنبور فواید بسیاری برای سلامت انسان دارد و می توان به عناصر تشکیل دهنده و ویژگیهای آن که برای هر زنبورداری شناخته شده است، اشاره کرد.
باوری مرسوم وجود دارد مبنی بر اینکه زنبوردارانی که در معرض نیش زنبور قرار دارند، کمتر گرفتار روماتیسم می شوند، چراکه بدنشان با سموم ارتباط مداومی دارد. امروزه، زنبوردرمانی رویه ای مقبول و موردپذیرش و مکمل طب سنتی است.
گردشگری زنبورعسل به نحوهء صحیح سفر می پردازد که زندگی انسان را غنی و ارتباط او با طبیعت، فرهنگ و اجتماع را تقویت می کند؛ ترکیب فرهنگ زنبورداری و سفر فرصتهایی را فراهم می سازد که نتیجه آن را می توان در گردشگری زنبورعسل در اسلوونی دید.
به علت استفاده زیاد از آفت کش‌های قوی در کشاورزی، نسل زنبورهای عسل و بسیاری از گرده افشانان در خطر انقراض قرار گرفته است. آیا اسلوونی در این زمینه تمهیداتی اندیشیده است؟
اسلوونی در حال ترویج کشاورزی پایدار و اجرای طرح ها یا اقدامات متعدد ملی و اروپایی در حوزه زنبورداری است و در این زمینه قوانین سختگیرانه ای از جمله ثبت اماکن زنبورداری در دستور کار خود قرار داده است. بسیاری از زنبورداری ها در اسلوونی از مکان دائمی و در صورت امکان در مجاورت محل زندگی زنبوردار قرار دارند.
این روش زنبورداری بستگی کامل به پوشش گیاهی محلی و اقلیم پیرامون آن دارد. زنبورداری توأم با مهاجرت یا تردد مستمر، روشی بود که برای یافتن گونه های متفاوت گیاهی و نتایج بهتر در فصل غذایابی ایجاد شد و توسعه یافت و هم اکنون برنامه تولیدمثل زنبورهای عسل کارنیولان در حال اجرا توسط انستیتو کشاورزی اسلوونی است. زنبورهای ملکه براساس جزییات این برنامه ثبت شده اند و تبادل ژنتیکی را برای ارزشیابی ویژگی ها و استمرار نسل آغاز نموده اند. این برنامه هر پنج سال، یک بار به روز می شود.
ما از طریق آموزش حرفه ای زنبورداران و اتخاذ رویکردها و فناوری های (نوین) زنبورداری و کشت گیاهان مستعد تولید عسل و مقاوم به آفات و تغییرات اقلیمی، به پیشرفت و سازگاری زنبورداری با چالشهای محیطی و غیره کمک می کنیم.
اسلوونی یک پروژه پایلوت در بنگلادش انجام داد تا نشان دهد چطور می‌توان امنیت غذایی را حفظ و از این طریق با گرسنگی مبارزه کرد. آیا امکان طراحی پروژه مشترکی با ایران در این حوزه وجود دارد؟
پروژه پایلوت زنبورداری در بنگلادش پیرو تقاضا برای تخصص سرشار اسلوونی در حوزه زنبورداری (چنان که از سوی تشکل BRAC بیان شد) شکل گرفت که توسعه و کمک به کشورهای محروم را ترویج می کند.
هدف این پروژه توسعه تأسیسات زنبورداری خانوادگی و در مقیاس کوچک است که به درآمد خانوار کمک می کند و از این طریق، کیفیت زندگی را برای شرکت کنندگان در این طرح بهبود می بخشد. هدف دیگر این پروژه افزایش سطح فناوری زنبورداری در بنگلادش است.
اجرای این پروژه در قالب برنامه آموزشی توسط مربیان سیار آکادمی بین المللی زنبورداری اسلوونی انجام گرفت که بصورت گروهی، داوطلبان را در بنگلادش گزینش می کردند و بعدها، دانش خود را با دیگر خانواده های علاقمند به اشتراک گذاشتند.
با در نظر گرفتن اهمیت و جایگاه ایران به عنوان کشوری که از نظر درآمد، بالاتر از سطح متوسط قرار دارد، اسلوونی تمرکز خود را بر فعالیت ها و همکاری با ایران گذاشته است که پیشتر به آن اشاره کردم و شامل «آموزش مربی» نیز می شود.
در اسلوونی یک مفهوم جدید با عنوان زنبورداری شهری شکل گرفته است که با حمایت بانک‌ها در پی تامین عسل مصرف کنندگان است. آیا امکان بومی سازی این پروژه در شهرهای ایران نیز وجود دارد؟
مردم اسلوونی از پایه و اساس، ملتی زنبوردار هستند و بخش قابل توجهی از ساکنان کشور زنبورداری می کنند و حتی آن را به مناطق شهری کشانده اند.
برای مثال، سنت زنبورداری در پایتخت ما، لیوبلیانا و حومه آن به پیش از حضور ساکنان ماقبل تاریخ باز می گردد. نزدیک به سه درصد زنبورداران اسلوونیایی با بیش از 4500 کندو در شهر لیوبلیانا فعال هستند. زنبورداری شهری در این شهر همسو با فرهنگ، رو به توسعه است و مرکز کنکاریِو در این مسیر پیشگام است. البته عسل تولیدی در شهر لیوبلیانا کیفیت بسیار بالایی دارد. علاوه بر زنبورداران، لیوبلیانا خود با کشت گیاهان همیشه سبز و دیگر گونه های گیاهی مابین آنها از زنبورهای عسل مراقبت می کند.
همینطور در لیوبلیانا، مرکز روش زنبورداری ایجاد شده است تا بتواند همه سرفصلهای فوق و دیگر مسایل را دربر بگیرد. این مرکز در اکتبر 2015 ایجاد شد و 35 عضو از نهادهای آموزشی، فرهنگی، درمانی و اقتصادی را بهمراه زنبورداران و انجمن های متبوع آنها دارد. این مرکز تنها یک مجرا و مسیر نیست، بلکه جنبشی است میان افراد هم فکر که به سلامت زنبورهای عسل در شهرها با طیف گسترده ای از فعالیت ها اهمیت می دهند. در سنجش صورت گرفته در روز گردشگری زنبورداری، لیوبلیانا جایزه سازگارترین شهر و شهرداری با زنبورعسل را در سال 2017 بدست آورد.
بخش زیادی از عسل مورد نیاز مصرفی اسلوونی از آلمان، اتریش و شیلی وارد می شود. چرا اسلوونی کمبود عسل مورد نیاز خود را از ایران تامین نمی کند؟
اسلوونی مشتاق به همکاری با ایران در حوزه های کشاورزی، از جمله زنبورداری، است. هر دو کشور علاقه خود را به امضای تفاهمنامه میان وزارتخانه های کشاورزی نشان داده اند. ما از طرف ایرانی خواستیم تا ما را در جریان پیش نیازهای این تجارت قرار دهند. من ایمان دارم در روزهای پیش رو، ما امکان تجارت در حوزه عسل را نیز خواهیم سنجید.
در توسعه کشاورزی ارگانیک و گیاهان دارویی چه ظرفیتی برای همکاری بین دو کشور وجود دارد؟
همانطور که پیشتر گفتم، همکاری میان کشورهای ما در حوزه کشاورزی، از جمله گیاهان دارویی و ارگانیک بسیار امیدبخش است. من باور دارم هر دو طرف امکان توسعه هرچه بیشتر همکاری را در این زمینه را بررسی خواهند کرد.
