پرفسور یاکو هامین آنتیلا به عنوان یک شرق شناس برجسته فنلاندی ضمن مطالعات فراوان بر روی جامعه مسلمانان در اروپا و خاورمیانه مدیریت پروژه های متعددی درباره اسلام و میراث فکری خاورمیانه و گفتگوی میان ادیان را بر عهده داشته است البته دکتر آنتیلا در ایران به عنوان یک ایرانشناس و مترجم آثار برجسته ایرانی از جمله شاهنامه شناخته می شود. در حاشیه سفر وی به ایران فرصتی پیش آمد تا گفتگویی با ایشان داشته باشیم هرچند که دکتر آنتیلا بنا به صلاحدید خودشان از تشریح برخی از مباحث مطرح شده در این گفتگو خودداری کرده اند.

گفتگو با پرفسور یاکو هامین آنتیلا – رییس بخش عربشناسی و مطالعات اسلامی اتحادیه اروپا

از منظر شما وجه تمایز اسلام رادیکال (تندرو) با اسلام میانه رو (معتدل) چیست؟

این ها دو موضوع کاملا متفاوت هستند، ولی با مطالعه اخبار رسانه های غربی، این موضوع فراموش می شود. به هر حال باید به یاد داشته باشیم که اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان جهان معتدل هستند و اسلام معیار را نشان می دهند.

چه عواملی باعث شده است گرایشات افراط گرایانه در جهان امروز بیش از گذشته گسترش پیدا کند؟

معتقدم که افراطی ها تنها در رسانه، گستردگی پیدا کرده اند. اما متاسفانه رشد تعداد آنها واقعی است که به طور عمده به شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در کشورهایی مثل عراق و سوریه وابسته است.

برخی از تحلیل گران غربی معتدند که خاورمیانه سرمنشا افراط گرایی در عرصه بین الملل محسوب می شود. آیا شما نیز با این دیدگاه موافق هستید؟ چرا؟

خیر، موافق نیستم. درست است که مشکلات زیادی در خاورمیانه وجود دارد و این مسائل باعث تحریک و تشدید افراطی گری می شوند، اما خیلی ساده انگارانه است که سر منشا همه شکل های افراط گرایی را خاورمیانه بدانیم. سایر مناطق نیز مسائل خاص خود را دارند و انواع دیگری از افراط گرایی را ایجاد می کنند.

منابع مطالعاتی شما درباره اسلام به صورت گسترده در اروپا منتشر شده و به عنوان منبع مورد استفاده قرار می گیرد؟ دلیل رویکرد اتخاذی شما در این انتشارات چیست؟

من همیشه به فرهنگ، و به خصوص ادبیات علاقه داشته ام، و تلاش کرده ام تا نشان دهم چه چیزهایی در فرهنگ اسلامی و ایرانی، خوب، صحیح و جالب است. وقتی ادبیات فارسی، برای مطالعه و تفکر عمیق، من را تغذیه می کند، مطالعه تفکرات افراطی و حاشیه ای برای من وقت هدر دادن است.

آیا نگاه یکپارچه ایی نسبت به مسلمانان و نوع نگرش دینی آنان در اروپا وجود دارد؟

بله و خیر. غربی هایی هستند که نگاه خود را در مورد مسلمانان از رسانه ها دریافت می کنند، و گاهی اوقات بر تفکرات خود پافشاری می کنند، اما تعداد زیادی از غربی ها نیز در علاقه شدید به سایر جنبه های اسلام مانند: عقاید فلسفی اسلام (ابن سینا و سهروردی از میان بسیاری دیگر از فلاسفه شایان توجه تر) و ادبیات عربی و فارسی، با من مشترک هستند. به همین جهت است که به عنوان مثال، ترجمه های من از آثار مولانا و حافظ مخاطب خود را پیدا کرده اند.

تا چه اندازه مهاجرت های پس از جنگ در عراق، افغانستان و بخصوص سوریه به اروپا بر دامنه اسلام هراسی تاثیر گذار بوده است؟

بسیار زیاد، اما آنها اسلام را به زندگی هر روزه غرب آورده اند، و بسیاری از مردم، بعد از ارتباط برقرار کردن با مسلمانان در زندگی روزمره خود، علاقه مند به درک اسلام شده اند.

 با توجه به اینکه برخی از سلفی های وابسته به عربستان در حوادث تروریستی 11 سپتامبر دست داشته اند؟ رویکرد آمریکا و برخی کشورهای اروپایی در مواجه با این گروه ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

یک رویکرد دو گانه روشن در سیاست های کشورهایی مثل آمریکا در قبال اسلام وجود دارد: آمریکا در حالی از دولت عربستان حمایت می کند و نسبت به ایران بسیار خصمانه بوده است که عربستان سعودی از گروه هایی که در اقدامات تروریستی در غرب (و همچنین سایر کشورها) دست داشته اند، حمایت کرده است.

گروهی از تحلیل گران عرصه سیاسی در داخل ایران معتقدند که برخی از کشورهای اروپایی و ایالات متحده از گسترش افراط گرایی در منطقه خاورمیانه برای رسیدن به اهداف مورد نظرشان حمایت می کنند؟ دیدگاه شما در این مورد چیست؟

من اصلا اینطور فکر می کنم، اما این موضوع صحت دارد که حمله به عراق، سرچشمه تروریسم بنیادگرا در عراق و بعد از آن هم در سوریه شد. اگرچه به راحتی می شد چنین عواقب احتمالی این حمله را متصور بود، اما این اتفاقات، هدف این حمله نبود.

 آیا در آینده شاهد گسترش دامنه نفوذ افراط گرایی و حوادث تروریستی در اروپا و آمریکا خواهیم بود؟

معتقد نیستم که افراط گرایی رشد خواهد کرد، اما از طرف دیگر، می ترسم که کمتر هم نشود.

چرا برخی از تحلیلگران اروپایی معتقدند که مهاجرت مسلمانان به اروپا به منزله نفوذ اسلام در اروپا تلقی می شود؟ آیا اروپا از این روند احساس خطر می کند؟

به نظر من برخی احساس خطر می کنند اما اکثرا خیر.

آیا داعش می تواند از گسترش نفوذ مسلمانان اروپا بهره برداری کند؟

تنها در حد حواشی می تواند بهره برداری کند.

آیا می توان بین گروه های رادیکال مذهبی همچون القاعده و داعش وجه تمایز قائل شد؟

البته. شبیه به هم نیستند اما با نظریات بسیار مشابه تغذیه می شوند.

چرا گروه های داعش توانسته اند بر خلاف سایر کشورهای منطقه خاورمیانه در عراق و سوریه قدرت نمایی فراوانی داشته باشد؟

داعش دلیل اصلی، سردرگمی موجود در هر دو کشور است. جنگ عراق در این کشور ایجاد بی ثباتی کرده است و این موضوع تا حدی به سوریه هم راه پیدا کرد.

چه نیازی باعث شد تا شما تمایل پیدا کنید کتاب” دایره المعارف اسلام” را به رشته تحریر درآوردید؟ آیا منابع گذشته پاسخگوی نیاز موجود نبود؟

چون تنها چند مقاله در این دایرة المعارف به چاپ رساندم، از این سوال می گذرم.

از دیدگاه شما امکان وقوع جنگ های جدید در خاورمیانه وجود دارد؟

امیدوارم که اینطور نشود، وقوع جنگ های جدید را حتمی نمی دانم، اما باید این احتمال را نیز در ذهن داشت، و موضوع مهم این است که در منطقه ثبات ایجاد کنیم. گشایش در امور ایران نیز پیشرفت های خوبی هستند که خوشبختانه به ایجاد این ثبات کمک خواهد کرد.

ایران در روند شکل گیری تحولات خاورمیانه از چه حوزه اثرگذاری برخوردار است؟

ایران یک ابرقدرت منطقه ای است و آنچه که در ایران اتفاق می افتد، بدون شک تاثیر خود را بر اتفاقات عراق، سوریه و شاید سایر کشورهای منطقه، خواهد داشت. سیاست فعلی ایران، که توسط آقای روحانی پیش می رود، می تواند برای آینده بسیار مهم باشد.

ترجمه شما از کتاب شاهنامه به زبان فنلاندی با حضور خودتان در تهران رونمایی شد. دلیل اصلی شما برای انتخاب شاهنامه چه بود؟

پیش از این نیز، آثار مولانا، سعدی، حافظ و بسیاری دیگر را ترجمه کرده ام، اما شاهنامه همواره من را مسحور خود کرده است. معتقدم پنجره ای است که می توانیم از آن به درون روح ملت ایران نگاه کنیم. و تفسیر بزرگی را به خودی خود ایجاد می کند.

 کدام یک شعرای معاصر ایران نظر شما را به خود بیشتر جلب کرده است؟ دلیل این امر چیست؟

از میان سایر شاعران، آثار فروغ فرخزاد، سهراب سپهری و عباس کیارستمی را با علاقه خوانده ام، البته عباس کیارستمی بیشتر به عنوان یک کارگردان شناخته شده است اما دو مجموعه شعر او به یک اندازه درخور توجه هستند. این شاعران، هر کدام ترکیبی زاینده از مدرنیته و سنت را ارائه می کنند به این معنی که به عنوان مثال، شعر سپهری یادآور شعری از حافظ است.

در سفر اخیرتان به ایران با کدام یک از مقامات دولتی دیدار داشته اید؟ چه مباحثی مطرح شد؟

از ملاقات های متعدد با شخصیت های فرهنگی ایرانی تاثیرگذار در دانشگاه ها، کتابخانه ملی و کتابخانه مجلس خوشحال شدم. در یک سری بحث های بسیار جالب، در مورد شاهنامه و ترجمه آن گفتگو کردیم.

با توجه به اینکه سابقه دوستی با آقای عراقچی دارید رویکرد تیم دیپلماسی ایران در عرصه سیاست خارجی چگونه ارزیابی می کنید؟

آقای عراقچی را که قریب به دو دهه است می شناسم، کار بزرگی در سیاست خارجه ایران انجام داده است و معتقدم افرادی مانند او در آینده پل هایی بین ایران و غرب خواهند ساخت. شخصا احترام زیادی برای آقای عراقچی قائل هستم و خوشحالم که فهمیدم آقای عراقچی در میان ایرانی ها نیز از محبوبیت بالایی برخوردار است.

در این سفر جامعه ایران را چگونه ارزیابی کردید؟ رفتارهای این جامعه را تحت تاثیر کدام یک از الگوهای رفتاری مذهبی یا ملی می دانید؟

من همیشه عاشق ایران بوده ام و این سفر نیز من را مشتاق تر به ایران کرد: امیدوارم خیلی زود بتوانم دیدار مجددی داشته باشم. در نهایت، تمام مردم دنیا شبیه به یکدیگرند، اما چیزی که در فرهنگ ایرانی مسحور کننده است، این است که دین را با افتخاری سرشار با فرهنگ خود ترکیب می کنند.

گفتگو از: محمدرضا نظری

  • facebook
  • googleplus
  • twitter
  • linkedin
  • linkedin
  • linkedin